Bài soạn lớp 9: Thúy Kiều báo ân báo oán

[toc:ul]

Tìm hiểu chung tác phẩm

• Vị trí đoạn trích: Cuối phần 2 sau đoạn Kiều gặp Từ Hải. Sau khi chịu bao đau khổ, tủi nhục, đọa đày, Thuý Kiều được Từ Hải cứu thoát khỏi lầu xanh và giúp nàng đền ơn trả oán. Cả đoạn trích gồm 34 câu với ba nhân vật, rất ít lời miêu tả, hầu như chỉ có lời Thuý Kiều nói với Thúc Sinh, lời qua tiếng lại giữa Thuý Kiều và Hoạn Thư, vậy mà không chỉ chân dung, từ giọng điệu, tính tình của từng nhân vật đều được bộc lộ hết sức sinh động.
• Bố cục: 2 phần
• Phần 1: 12 câu thơ đầu => Cảnh Thúy Kiều báo ân
• Phần 2: Còn lại => Cảnh Thúy Kiều báo oán

Câu 1: Mười câu đầu tả cảnh Thúy Kiều báo ân

• Qua lời của Kiều nói với Thúc Sinh, em thấy Kiều là người như thế nào?
• Tại sao khi trả ơn Thúc Sinh, Kiều lại nói với Thúc Sinh về Hoạn Thư? Có sự khác nhau như thế nào trong ngôn ngữ của Kiều khi nói với Thúc Sinh và khi nói với Hoạn Thư?

Trả lời:

• Qua lời của Kiều nói với Thúc Sinh, em thấy Kiều là người nặng tình, nặng nghĩa. Thúc Sinh đã có ơn cứu nàng ra khỏi lầu xanh, nhưng lại để mặc nàng cho Hoạn Thư hành hạ mà không giúp được gì cho nàng. Sau đó nàng bơ vơ, cô độc một mình chạy trốn ra khỏi Quan Âm Các, Thúc Sinh vẫn không hay biết. Thế nhưng nàng vẫn tạ ơn cho Thúc Sinh rất hậu hĩnh.

Gấm trăm cuốn bạc nghìn cân,

Tạ lòng dễ xứng báo ân gọi là.

Và còn dành cho Thúc Sinh những lời rất đẹp: “Nghĩa nặng tình non, cố nhân,...”

Nàng gọi Thúc Sinh là “Người cũ” mang sắc thái thân mật, gần gũi, rồi lại gọi là “cổ nhân” mang sắc thái trang trọng. Với nàng, Thúc Sinh là người có ơn sâu nghĩa nặng.

Khi trả ơn Thúc Sinh, Kiều lại nói với Thúc Sinh về Hoạn Thứ vì: Chính Hoạn Thư là người đã gây nỗi khổ đau cho nàng. Cho nên nói bằng ngôn  ngữ nôm na, thành ngữ quen thuộc “kẻ cắp bà già”, “kiến bò miệng chén”.

• Sự khác biệt về ngôn từ khi Kiều dùng để nói với Thúc Sinh và Hoạn Thư:
• Khi nói với Thúc Sinh (nói về ân nghĩa), Kiều dùng những từ ngữ Hán-Việt: nghĩa, tòng, cố nhân, tạ, nghìn non, dùng điển cố "Sâm Thương" với giọng điệu ôn tồn, trang trọng phù hợp với chàng thư sinh họ Thúc, diễn tả được tấm lòng biết ơn, trân trọng .
• Nói về Hoạn Thư (nói về oán), Kiều dùng những từ ngữ nôm na: "quỷ quái tinh ma", những thành ngữ quen thuộc "kẻ cắp bà già gặp nhau, kiến bò miệng chén" với giọng điệu chì chiết. Hành động trừng phạt theo quan điểm của nhân dân phải được diễn đạt bằng lời ăn tiếng nói của nhân dân.

Câu 2: Những câu thơ còn lại tả cảnh Thúy Kiều báo oán

Những lời đầu tiên khi Kiều nói với Hoạn Thư có giọng điệu như thế nào? Thái độ của Kiều thể hiện qua giọng điệu ấy.

Trả lời:

Những lời đầu tiên Kiều nói với Hoạn Thư có giọng điệu mỉa mai, châm biếm. Nàng chào thưa Hoạn Thư và gọi Hoạn Thư là tiểu thư mặc dù vị thế của nàng và Hoạn Thư đã hoàn toàn đảo ngược.

Thoắt trông nàng đã chào thưa:

"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!

  Đàn bà dễ có mấy tay

Đời xưa mấy mặt, đời này mấy gan!

  Dễ dàng là thói hồng nhan,

Càng cay nghiệt lắm, càng oan trái nhiều"

Thái độ của Kiều: Lời nói của Kiều lại có cả giọng đe nghiến. Câu thơ cứ như dằn ra từng tiếng với các từ ngữ được lặp lại nhấn mạnh thêm: dễ có mấy tay, mấy mặt, mấy gan, đời xưa, đời này, càng cay nghiệt, càng oan trái. Nó có ý nghĩa báo trước rằng, những gì sắp xảy ra với Hoạn Thư sẽ tương ứng với những gì  Hoạn Thư đã làm với Kiều.

Câu 3: Trước thái độ của Kiều, Hoạn Thư đã xử trí ra sao? ...

Trước thái độ của Kiều, Hoạn Thư đã xử trí ra sao? Lời kêu ca của Hoạn Thư thực chất là gỡ tội. Em hãy tìm hiểu:

• Trình tự lí lẽ của Hoạn Thư
• Các lí lẽ của Hoạn Thư đã tác động tới Kiều như thế nào?
• Qua lời đối đáp của Hoạn Thư em có cảm nhận gì về tính cách của nhân vật?

Trả lời:

• Trình tự lí lẽ của Hoạn Thư: rất chặt chẽ và logic
• Thứ nhất, Hoạn Thư biện hộ rằng mình là đàn bà nên ghen tuông cũng là chuyện thường tình.
• Thứ hai , Hoạn Thư ngầm kể công riêng với Kiều, nhắc đến chuyện khi nàng ra khỏi Quan Âm Gác có mang theo một ít chuông vàng khánh bạc nhưng Hoạn Thư đã không cho người đuổi theo.
• Thứ tư, Hoạn Thư bày tỏ thái độ khâm phục ngưỡng mộ của mình đối với nàng Kiều: Lòng riêng riêng những kính yêu.
• Thứ năm, cao tay hơn Hoạn Thư đã nhận tất cả những lỗi lầm đó thuộc về mình trót đã gây việc chông gai và mong được Kiều tha thứ còn nhờ lượng trời bể của Kiều.
• Cách lí lẽ của Hoạn Thư đã tác động mạnh mẽ đến Kiều. Cơn giận của Kiều dành cho Hoạn Thư nguôi ngoai, và đặt nàng vào tình thế khó xử, bởi nếu không tha bổng cho nó thì hóa ra Kiều lại là người nhỏ nhen.
• Qua lời đối đáp của Hoạn Thư, em nhận thấy đây là nhân vật khôn ngoan, lọc lõi, đầy bản lĩnh. Đứng trước cơ hội duy nhất để có thể thoát tội, mụ đã vận dụng tất cả sự khôn ngoan, lọc lõi của mình để nhận được sự tha bổng của Kiều. Đây là nhân vật xứng đáng với danh tiếng “bề ngoài thơn thớt nói cười – Mà trong nham hiểm giết người không dao".

Câu 4: Vì sao Thúy Kiều tha bổng Hoạn Thư? ...

Vì sao Thúy Kiều tha bổng Hoạn Thư? Việc làm ấy của Kiều có hợp lí không? Những lời cuối của Kiều nói với Hoạn Thư cho thấy Kiều là người như thế nào?

Trả lời:

• Thúy Kiều tha bổng Hoạn Thư vì: Hoạn Thư rất khôn ngoan, đưa ra những lí lẽ chặt chẽ, logic. Ban đầu nhận định hành động ghen tuông là bản chất đàn bà cùng Kiều. Sau đó, đưa mụ từ kẻ tội nhân thành nạn nhân của chế độ đa thê: (kể công) đã thương cho Kiều ở gác quan âm và không truy đuổi nàng, nhận lỗi và mong được tha thứ => quả là con người ganh ma quỷ quyệt.

Ngoài ra, Kiều cũng là người nặng tình, nặng nghĩa , giàu lòng cảm thương, nàng không chỉ yêu thương mọi người mà còn rộng lượng với kẻ thù.

• Việc làm này em nhận thấy là hợp lí. Đoạn "báo ân" với Thúc Sinh đã cho thấy: dù thế nào đi nữa, nàng vẫn là người phụ nữ đa sầu đa cảm, nặng tình nặng nghĩa. Một người phụ nữ như thế, thật khó có thể đối đầu được với một kẻ gian ngoan, quỷ quyệt như Hoạn Thư.

Câu 5: Phân tích tính cách Kiều và Hoạn Thư

Trả lời:

Qua đoạn trích có thể thấy Thúy Kiều là người trọng ân nghĩa. Những ai đã giúp đỡ nàng đều được nhớ tới và đến ơn xứng đáng. Thúc Sinh là một ví dụ. Còn với Hoạn Thư, nàng kiên quyết trừng phạt. Nhưng trước thái độ khôn ngoan kêu ca "đến mực, phải lời", Kiều đã tha bổng. Nàng tha Hoạn Thư cho thấy Kiều là người không hẹp hòi, không nhỏ nhen, không cố chấp. Sự rộng lượng của nàng càng làm cho người ta, kể cả Hoạn Thư – kẻ thù, phải tâm phục, khẩu phục.

Ngược lại, Hoạn Thư là kẻ mưu mô, gian xảo, khôn ngoan và đầy thủ đoạn. Mặc dù, trước đó, chính mụ ta là người đã gây đau khổ cho Kiều, tuy nhiên, nhờ sự khôn ngoan biết bắt cơ hội và lợi dụng tính nhân hậu và bao dùng của Kiều để chạy tội và cầu xin được sự tha thứ. 

[Luyện tập] Phân tích những biểu hiện đa dạng nhưng hợp lí, ...

Phân tích những biểu hiện đa dạng nhưng hợp lí, nhất quán trong tính cách của Thúy Kiều và Hoạn Thư.

Trả lời:

• Thúy Kiều:

Có yêu, có ghét rõ ràng, lúc thì rất ôn hòa, lúc lại rất cương quyết, cứng rắn: Nàng trả ơn đền nghĩa cho Thúc Sinh, ngược lại trừng phạt Hoạn Thư - người đã từng có tội với nàng.

Tuy nhiên, mọi hành động của Thúy Kiều đều dựa trên nguyên tắc đạo lý: nàng là người thấu hiểu đạo lý, nên mới đền ơn cho người đã cưu mang mình, đồng thời tha tội cho Hoạn Thư bởi nàng thấu hiểu cho phận đàn bà, ghen tuông là chuyện thường tình.

• Hoạn Thư:

Trước sau Hoạn Thư đều là người khôn ngoan, mưu kế. Dù run sợ trước lời buộc tội của Kiều nhưng vẫn khôn khéo đưa ra được lời biện minh để thoát tội cho bản thân, lợi dụng lòng đồng cảm của Thúy Kiều: Về tình cảm riêng, tuy vẫn rất yêu quý tài năng của Thúy Kiều nhưng cảnh chồng chung thì ai nào chịu được, nên thói ghen tuông cũng là thường tình.