Ngày xưa, có hai vợ chồng già sống nhân hậu mà vẫn chưa có con. Họ dù nghèo nhưng vẫn thường giúp đỡ mọi người. Thấy họ tốt bụng, Ngọc Hoàng cho Thái tử xuống trần đầu thai làm con hai vợ chồng già ấy. Qua mấy năm mới sinh nở được cậu con trai, bà đặt tên là Thạch Sanh.
Khi Thạch Sanh vừa khôn lớn thì mẹ chết. Thạch Sanh sớm mồ côi cha mẹ, sống ở gốc đa và được các thiên tướng dạy cho võ nghệ. Lí Thông thấy Thạch Sanh khỏe mạnh, bèn nghĩ lợi dụng và gạ kết nghĩa anh em với mình. Năm ấy, Lí Thông phải đi nộp mạng cho Chằn Tinh. Hắn đã lừa Thạch Sanh đi thế mạng với lí do đi canh miếu thờ. Thach Sanh đã giết chết Chằn Tinh, đốt xác nó và được cây cung vàng. Thế nhưng, chàng bị Lí Thông cướp công, lại trở về gốc đa sống. Lí Thông đem đầu chằn tinh vào nộp cho vua để lĩnh thưởng, được vua phong làm Quận công.
Nhà vua có công chúa đến tuổi kén chồng nhưng không ai vừa ý nàng. Vua liền mở hội kén chồng cho công chúa. Trong ngày hội lớn, công chúa bị đại bàng khổng lồ quắp đi. Đại bàng bay qua túp lều của Thạch Sanh, trông thấy nó chàng liền dùng cung tên vàng bắn theo. Đại bàng bị thương và Thạch Sanh lần theo vết máu, tìm được chỗ nó ở.
Công chúa bị mất, nhà vua vô cùng đau đớn và sai Lí Thông đi tìm, hứa sẽ gả công chúa và truyền ngôi cho. Lí Thông tìm Thạch Sanh và biết chuyện chàng đã bắn bị thương đại bàng, hắn liền nhờ chàng dẫn đến hang quái vật. Thạch Sanh xin xuống hang cứu công chúa. Chàng giao chiến với Đại bàng và cứu được công chúa nhưng sau khi đưa được công chúa lên khỏi hang. Lí Thông đã lấp hang để giết Thạch Sanh. Chàng lại cứu được con vua Thuỷ Tề và được vua Thuỷ Tề tặng cho cây đàn thần.
Từ khi được cứu về, công chúa không cười không nói. Hồn chằn tinh và đại bàng trả thù, vu vạ cho Thạch Sanh ăn trộm của cải của cải của nhà ua khiến chàng bị nhốt vào ngục. Chàng đánh đàn, công chúa nghe thấy liền khỏi bệnh câm. Thạch Sanh được vua cho gọi lên. Chàng kể lại rõ mọi việc. Vua giao cho chàng xử tội mẹ con Lí Thông. Được chàng tha bổng nhưng hai mẹ con trên đường về đã bị sét đánh chết, hoá kiếp thành bọ hung.
Đám cưới của Thạch Sanh và công chúa được tổ chức tưng bừng. Hoàng tử các nước chư hầu bị công chúa từ hôn đã tức giận, kéo quân sang đánh nước ta. Thạch Sanh đem đàn ra gảy và lui được quân các nước chư hầu. Chàng cũng đã hào phóng cho họ ăn cơm đựng trong niêu cơm thần. Về sau, chàng được nhà vua nhường ngôi báu.
a. Nội dung
Thạch Sanh là truyện cổ tích về người dũng sĩ diệt chằn tinh, đại bàng cứu người, qua đó thể hiện ước mơ của nhân dân, cái thiện luôn chiến thắng cái ác. Cái ác sẽ bị trừng trị đích đáng, những kẻ xấu xa bạc ác như mẹ con Lí Thông không chỉ bị trừng trị ở đời này kiếp này, mà mãi mãi về sau, cho dù có đầu thai kiếp khác cũng vẫn bị người đời xa lánh khinh rẻ.
b. Ý nghĩa
Truyện thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân về công lý xã hội, sự chiến thắng cuối cùng của những con người chính nghĩa lương thiện.