Soạn văn 9 ngắn nhất bài: Sự phát triển của từ vựng

[toc:ul]

I. Câu hỏi trong bài học

Câu 1: Từ chân trong các câu sau là từ nhiều nghĩa. Hãy xác định:

Ở câu nào, từ chân dùng với nghĩa gốc.

Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.

a. Đề huề lưng túi gió trăng,

Sau chân theo một vài thằng con con.

     (Nguyễn Du, Truyện Kiều)

b. Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự "Hội khoẻ Phù Đổng".

c. Dù ai nói nga nói nghiêng,

Thì ta vẫn vững như kiềng ba chân.

       (Ca dao)

d. Buồn trông nội cỏ rầu rầu,

 Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

Câu 2: Từ điển tiếng Việt (Sđd) định nghĩa từ trà như sau:

Trà: búp hoặc lá cây chè đã sao, đã chế biến, để pha nước uống. Pha trà. Ấm trà ngon. Hết tuần trà.

Dựa vào định nghĩa trên, hãy nêu nhận xét về nghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng).

Câu 3: Từ điển tiếng Việt (Sđd) nêu nghĩa gốc của từ đồng hồ như sau:

Đồng hồ: dụng cụ đo giờ phút một cách chính xác. Đồng hồ đeo tay. Đồng hồ báo thức.

Dựa vào những cách dùng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... hãy nêu nghĩa chuyển của từ đồng hồ.

Câu 4: Hãy tìm ví dụ để chứng minh rằng các từ hội chứng, ngân hàng, sốt, vua là những từ nhiều nghĩa.

Câu 5: Đọc hai câu thơ sau:

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.

(Viễn Phương, Viếng lăng Bác)

Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ từ vựng nào? Có thể coi đây là hiện tượng một nghĩa gốc của từ phát triển thành nhiều nghĩa được không? Vì sao?

II. Soạn bài siêu ngắn: Sự phát triển của từ vựng

Câu 1: Các nghĩa khác nhau của từ chân

 Câu (a): được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ. (chỉ một bộ phận của cơ thể người).

 Câu (b): Nghĩa chuyển, được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.

 Câu (c): Nghĩa chuyển, theo phương thức ẩn dụ.

 Câu (d): được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

Câu 2: Nghĩa của từ trà trong định nghĩa của Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc.

Từ trà trong các trường hợp trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng),… được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ. Trong các từ này nét nghĩa "đã sao, đã chế biến, để pha nước uống" được giữ lại.

Câu 3: Từ đồng hồ trong định nghĩa của Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc.

Khi dùng đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... là nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, dụng cụ đo có hình thức giống đồng hồ.

Câu 4: Tìm ví dụ để chứng minh những từ nhiều nghĩa.

Hội chứng: 

• Nghĩa gốc: Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh => Hội chứng cúm
• Nghĩa chuyển: Tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội xuất hiện ở nhiều nơi. 

Ngân hàng:

• Nghĩa gốc: Tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lí các nghiệp vụ tiến tệ, tín dụng.
• Nghĩa chuyển: Nơi lưu trữ, bảo quản những thành phần, bộ phận cơ thế (ngân hàng máu, ngân hàng gen,...) hoặc dữ liệu

Sốt:

• Nghĩa gốc: Nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường, do bị bệnh. Bị sốt cao. Hâm hấp sốt. Dứt cơn sốt. Nó bị sốt 39 độ.
• Nghĩa chuyển: Tinh trạng tăng nhu cầu đột ngột làm cho hàng hoá trở nên khan hiếm: cơn sốt đất, cơn sốt vàng, cơn sốt hàng hóa,...

Vua:

• Nghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước quân chủ thường lên cầm quyền bằng con đường kế vị.
• Nghĩa chuyển: Nhà tư bản độc quyền trong một số ngành nào đó (vua dầu mỏ, vua xe hơi,...), người được coi là nhất một lĩnh vực nào đó (vua bóng đá, vua điền kinh, vua toán,...).

Câu 5: Đây là hiện tượng chuyển nghĩa tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này, nó là ẩn dụ tu từ. Tác giả gọi Bác Hồ là mặt trời, vì theo cảm nhận của tác giả giữa Bác và mặt trời có những nét tương đồng.

III. Soạn bài ngắn nhất: Sự phát triển của từ vựng

Câu 1: Từ chân trong các câu sau là từ nhiều nghĩa: 

• Từ chân dùng với nghĩa gốc: không có
• Từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ: câu c, d
• Từ chân được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ: câu a, b

Câu 2: Nghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng)  => dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ (nét nghĩa "đã sao, đã chế biến, để pha nước uống" được giữ lại)

Câu 3: Nghĩa của từ đồng hồ trong định nghĩa của Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc. Nghĩa của từ đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... là nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, dụng cụ đo có hình thức giống đồng hồ.

Câu 4: Tìm ví dụ để chứng minh những từ nhiều nghĩa.

  Hội chứng: nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh (gốc), nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng (chuyển).

  Ngân hàng: tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lí các nghiệp vụ tiến tệ, tín dụng (gốc), bơi lưu trữ, bảo quản những thành phần, bộ phận cơ thế hoặc dữ liệu (chuyển) => ngân hàng máu.

  Sốt: Nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường (gốc), Tình trạng tăng nhu cầu đột ngột làm cho hàng hoá trở nên khan hiếm (chuyển) => cơn sốt đất, cơn sốt vàng.

  Vua: Người đứng đầu nhà nước quân chủ thường lên cầm quyền (gốc), Nhà tư bản độc quyền trong một số ngành nào đó, người được coi là nhất một lĩnh vực nào đó => vua bóng đá.

Câu 5: Theo cảm nhận của tác giả giữa Bác và mặt trời có những nét tương đồng.

=> Đây là trường hợp không phải nghĩa gốc phát triển thành nghĩa chuyển, không phải ẩn dụ từ vựng. Đây là hiện tượng chuyển nghĩa tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này, nó là ẩn dụ tu từ.

IV. Soạn bài cực ngắn: Sự phát triển của từ vựng

Câu 1: Từ chân trong các câu sau là từ nhiều nghĩa: Câu a và b được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ, câu c và d được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

Câu 2: Trà: búp hoặc lá cây chè đã sao, đã chế biến, để pha nước uống. Pha trà. Ấm trà ngon. Hết tuần trà => nghĩa gốc

Trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng) => nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ. 

Câu 3: Đồng hồ: dụng cụ đo giờ phút một cách chính xác. Đồng hồ đeo tay. Đồng hồ báo thức. => nghĩa gốc

Đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... => nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ

Câu 4: Tìm ví dụ để chứng minh những từ nhiều nghĩa.

Nghĩa gốc:

• Hội chứng => Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.
• Ngân hàng => Tổ chức kinh tế hoạt động quản lí các nghiệp vụ tiến tệ, tín dụng.
• Sốt => Nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường.
• Vua => Người đứng đầu nhà nước quân chủ .

Nghĩa chuyển:

• Hội chứng => nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội xuất hiện ở nhiều nơi
• Ngân hàng => Nơi lưu trữ, bảo quản những thành phần, bộ phận cơ thế hoặc dữ liệu
• Sốt => Tình trạng tăng nhu cầu đột ngột làm cho hàng hoá trở nên khan hiếm
• Vua => Nhà tư bản độc quyền trong một số ngành nào đó hoặc được coi là nhất một lĩnh vực nào đó.

Câu 5: Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ  ẩn dụ => Bác Hồ là mặt trời