Bài soạn lớp 7: Từ ghép

[toc:ul]

I. Các loại từ ghép và nghĩa của từ ghép

Xét ví dụ:

 Mẹ còn nhớ sự nôn nao, hồi hộp khi cùng bà ngoại đi tới gần ngôi trường và nỗi chơi vơi hốt hoảng khi cổng trường đóng lại.

Cốm không phải là một thức quà ăn vội, cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ. Lúc bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ.

Hai từ ghép trong hai ví dụ trên: Bà ngoại, thơm phức

Bà   ngoại

C       P

Thơm  phức

   C        P

=> Đây là từ ghép chính phụ

Ghi nhớ:

• Từ ghép chính phụ có tiếng chính và tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính. Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau.
• Từ ghép chính phụ có tính chất phân nghĩa. Nghĩa của từ ghép chính phụ hẹp hơn nghĩa của tiếng chính.

Xét ví dụ:

Việc chuẩn bị quần áo mới, giày nón mới, cặp sách mới, tập vở mới, mọi thứ đâu đó đã sẵn sàng, khiến con cảm nhận được sự quan trọng của ngày khai trường.

Mẹ không lo, nhưng vẫn không ngủ được. Cứ nhắm mắt lại là dường như vang bên tai tiếng đọc bài trầm bổng.

Từ ghép : quần áo và trầm bổng không phân biệt được tiếng chính tiếng phụ => từ ghép đẳng lập

Ghi nhớ: 

• Từ ghép đẳng lập có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp (không phân ra tiếng chính, tiếng phụ).
• Từ ghép đẳng lập có tính chất hợp nghĩa. Nghĩa của từ ghép đẳng lập khái quát hơn nghĩa của các tiếng tạo nên nó.

II. Nghĩa của từ ghép

Ví dụ: So sánh bà ngoại với bà, thơm phức với thơm, 

• Bà ngoại: Là người sinh ra mẹ
• Bà: Là người sinh ra có thể bố hoặc mẹ
• Thơm phức: mùi thơm mạnh
• Thơm: như mùi thơm của hoa, dễ chịu.

=>Từ ghép chính phụ có tính chất phân nghĩa. Nghĩa của từ ghép chính phụ hẹp hơn nghĩa của tiếng chính

Ví dụ: So sánh nghĩa của từ quần áo với mỗi tiếng quần, áo và trầm bổng với mỗi tiếng trầm, bổng

• Từ quần áo, trầm bổng có nghĩa khái quát hơn nghĩa của mỗi tiếng quần, áo, trầm, bổng

=> Từ ghép đẳng lập có tính chất hợp nghĩa. Nghĩa của từ ghép đẳng lập khái quát hơn nghĩa từng tiếng tạo nên.

[Luyện tập] Câu 1: Xếp các từ ghép suy nghĩ, lâu đời, xanh ngắt, nhà máy,...

Xếp các từ ghép suy nghĩ, lâu đời, xanh ngắt, nhà máy, nhà ăn, chài lưới, cây cỏ, ẩm ướt, đầu đuôi, cười nụ theo bảng phân loại sau:

Trả lời:

• Từ ghép chính phụ: Lâu đời, xanh ngắt, nhà máy, nhà ăn, cười nụ
• Từ ghép đẳng lập: Suy nghĩ, ẩm ướt, đầu đuôi, chài lưới, cây cỏ.

[Luyện tập] Câu 2: Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây ...

Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây để tạo thành từ ghép chính phụ (bảng sgk)

Trả lời:

Bút chì           Ăn sáng

Thước kẻ       Trắng tinh

Mưa bụi         Vui tai

Làm việc        Nhát chết

[Luyện tập] Câu 3: Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây...

Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây để tạo thành các từ ghép đẳng lập (bảng sgk)

Trả lời:

• Núi rừng, núi biển
• Ham chơi, ham học
• Xinh tươi, xinh đẹp
• Mặt mày, mặt mũi
• Học hành, học hỏi
• Tươi cười, tươi rói

[Luyện tập] Câu 4: Tại sao có thể nói một cuốn sách, một cuốn vở ...

Tại sao có thể nói một cuốn sách, một cuốn vở mà không thể nói một cuốn sách vở?

Trả lời:

có thể nói một cuốn sách, một cuốn vở mà không thể nói một cuốn sách vở vì: sách vở là từ ghép đẳng lập có ý nghĩa khái quát nên không dùng với nghĩa tính đếm. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, từ ghép đẳng lập kết hợp một cách hợp lý với những danh từ chỉ đơn vị đứng trước (bộ, chuyến,...) thì vẫn được dùng với nghĩa tính đếm như: một bộ quần áo, một chuyến đi lại,...vv

[Luyện tập] Câu 5: Không phải mọi thứ hoa có màu hồng đều gọi là hoa hồng không?

Trả lời:

a. Không phải mọi thứ hoa có màu hồng đều gọi là hoa hồng mà hoa hồng ở đây là tên gọi của một loài hoa. Nó cũng giống như là hoa lan, hoa cúc…chứ không phải dựa vào màu sắc của nó để gọi tên nó. Hoa hồng có nhiều loại: hoa hồng đỏ, hoa hồng vàng, hoa hồng trắng, hoa hồng nhung….

b. Em Nam nói: “Cái áo dài của chị em ngắn quá!” là đúng vì: Ở đây em Nam muốn nói đến áo dài là một loại áo có tà rất dài tới qua đâu gối khác với loại áo sơ mi thường ngắn ngang mông. Trong câu này, ta hiểu em Nam đang nói đến chiếc áo dài mà chị Nam mặc có size áo nhỏ hơn so với cơ thể chị nên mặc bị ngắn.

c. Không phải mọi quả cà chua đều chua. Dó đó nói: “quả cà chua này ngọt quá” là hoàn toàn được vì: Cà chua là tên của một loại quả, nó là tên riêng chứ không phải một thứ quả gọi theo hương vị của nó. Cũng như nhiều loại quả khác, cà chua khi chưa thực sự chín có vị hơi chua, nhưng khi chín đỏ thì nó lại có vị ngọt nhẹ. 

d. Không phải mọi loại cá màu vàng đều được gọi là cá vàng, mà cá vàng là loại cá cảnh được nuôi trong chậu, trong bể. Chúng có mắt lồi, thân tròn, ngắn, đuôi rất to đẹp và dài và có nhiều màu sắc khác nhau: đỏ, đen, bạc nhưng phổ biến là màu vàng.

[Luyện tập] Câu 6: So sánh nghĩa của các từ ghép mát tay, nóng lòng, gang thép...

So sánh nghĩa của các từ ghép mát tay, nóng lòng, gang thép (Anh ấy là một chiến sĩ gang thép), tay chân (một tay chân thân tín) với nghĩa của những tiếng tạo nên chúng.

Trả lời:

Mát tay

• Mát là cảm giác của con người (ví dụ trời mát, gió mát…)
• Tay là danh từ chỉ bộ phận con người

=> Mát + tay: có nghĩa là chỉ những người dễ dàng đạt được kết quả tốt và  thành công trong công việc, như trong mọi vấn đề trong cuộc sống.

Nóng lòng

• Nóng là chỉ cảm giác của con người (nắng nóng, trời nóng…)
• Lòng là danh từ chỉ cái bên trong con người

=> Nóng + lòng: có nghĩa là chỉ tâm trạng của con người, đang sốt ruột, bồn chồn, mong ngóng được biết hay được làm việc gì đó.

Gang thép

• Gang là chỉ tên một kim loại
• Thép là chỉ tên một kim loại

=> Gang + thép: nghĩa chỉ phẩm chất, chỉ những con người gan dạ, dũng cảm, kiên cường.

Chân tay

• Chân chỉ bộ phận cơ thể con người
• Tay chỉ bộ phận cơ thể con người

=> Chân + tay: nghĩa chỉ một kiểu người thân tín, giúp việc đắc lực.

[Luyện tập] Câu 7: Thử phân tích cấu tạo của những từ ghép có ba tiếng ...

Thử phân tích cấu tạo của những từ ghép có ba tiếng máy hơi nước, than tổ ong, bánh đa nem theo mẫu.

Trả lời:

• Máy hơi nước: Máy là tiếng chính, hơi nước là tiếng phụ, nước phụ cho hơi.
• Than tổ ong: Than là tiếng chính, tổ ong là tiếng phụ, ong phụ cho tổ.
• Bánh đa nem: Bánh đa là tiếng chính, nem là tiếng phụ, Trong từ bánh đa thì đa là tiếng phụ cho bánh.