Soạn chi tiết Ngữ văn 12 Cánh diều bài 1: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (Trích Truyền kì mạn lục - Nguyễn Dữ)

CHUẨN BỊ

Câu 1: Khi đọc một văn bản truyện truyền kì, các em cần chú ý.

Bài làm chi tiết: 

Khi đọc một văn bản truyện truyền kì, các em cần chú ý:

• Nắm được cốt truyện của văn bản
• Xác định được nhân vật trung tâm trong mối quan hệ với các nhân vật khác
• Xác định được sự phù hợp với người kể chuyện, điểm nhìn trong việc thể hiện chủ đề của văn bản
• Nhận diện và phân tích được ý nghĩa nghệ thuật của các chi tiết kì ảo trong truyện
• Tìm ra mối quan hệ giữa phần chính văn và lời bình ở cuối truyện. Chủ động đưa những nhận xét của em với lời bình đó. 

Câu 2: Đọc trước văn bản Chuyện chức phán sự Đền Tản Viên, tìm hiểu thông tin về tác giả Nguyễn Dữ và tập Truyền kì mạn lục

Bài làm chi tiết: 

Tác giả Nguyễn Dữ và tập Truyền kì mạn lục:

* Tác giả Nguyễn Dữ:

- Nguyễn Dữ có người đọc là Nguyễn Tự, chưa rõ năm sinh năm mất, là một danh sĩ thời Lê Sơ, thời nhà Mạc sống vào khoảng thế kỉ XVI 

- Nguyễn Dữ sinh ra tại xã Đỗ Tùng huyện Trường Tân nay thuộc huyện Thanh Miện tỉnh Hải Dương. Ông là con trai cả Tiến sĩ Nguyễn Tường Phiêu. Nguyễn Dũ đã từng làm quan nhà Mạc sau đó về với nhà Lê làm Tri huyện Thanh Tuyền nhưng chỉ mới được một năm, vì bất mãn với thời cuộc, lấy cớ nuôi mẹ, xin về ở núi rừng Thanh Hóa

- Ông xuất thân trong gia đình khoa bảng (cha đỗ tiến sĩ đời Lê Thánh Tông)

- Ông từng đi thi và đã ra làm quan, sau đó không bao lâu thì từ quan lui về ẩn dật.

- Ông để lại tác phẩm nổi tiếng là Truyền kì mạn lục qua tác phẩm có thể thấy được quan điểm sống và tấm lòng của ông với cuộc đời.

* Tập Truyền kì mạn lục:

- Thể loại: Truyền kì là một thể văn xuôi tự sự thời trung đại phản ánh hiện thực qua những yếu tố kì lạ, hoang đường. Trong truyện truyền kì, thế giới con người và thế giới cõi âm với những thánh thần, ma quỷ có sự tương giao. Điều này đã tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho thể loại. Đằng sau những chi tiết phi hiện thực, người đọc có thể tìm thấy những vấn đề cốt lõi của hiện thực cũng như quan niệm và thái độ của tác giả.

- Truyền kì mạn lục là tác phẩm duy nhất của Nguyễn Dữ, viết bằng chữ Hán, theo thể loại truyền kì, xen lẫn biền văn và thơ ca. Tác phẩm này gồm 20 truyện, mỗi truyện đều có lời bình của tác giả hoặc của một người có cùng quan điểm của tác giả. Truyền kì mạn lục đã phản ánh sâu sắc hiện thực thế kỉ 16.

- Nhan đề Truyền kì mạn lục phản ánh hiện thực xã hội đương thời, số phận con người, tinh thần dân tộc và có sự tham gia của nhiều yếu tố hoang đường, kì ảo. 

Câu 2: Tìm hiểu về Thánh Tản Viên trong truyền thuyết và trong đời sống văn hóa của người Việt

Bài làm chi tiết:

- Truyền thuyết về Thánh Tản Viên: Theo truyền thuyết về nguồn gốc đứa thánh Tản Viên, các thần tích vùng Sơn Tây, Vĩnh Phú thì Tản Viên Sơn Thánh là người ở động Lăng Xương (Thanh Thủy – Phú Thọ ngày nay), tên là Nguyễn Tuấn (Nguyễn Tùng), con ông Nguyễn Cao Hạnh (Hành) và bị Đinh Thi Điêng (Đen). Khi lớn lên nhận bà Ma Thị Cao Sơn ở núi Ngọc Tản làm mẹ nươi

- Thánh Tản Viên trong đời sống văn hóa của người Việt: Trong tâm thức dân gian người Việt, Tản Viên là một trong bốn vị thánh bất tử (Tiên Dung Chử Đồng Tử, Thánh Gióng, Tản Viên, Thánh mẫu liễu hạnh. Đây là vị Thánh biểu đạt cho những khả năng to lớn và vĩnh viễn của cộng đồng trong lao động sáng tạo ra nguồn cải vô tận và trong chiến đấu chống thiên tai để bảo vệ cuộc sống chung.

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Thái độ của mọi người đối với hành động đốt đền của Tử Văn nói lên điều gì?

Bài làm chi tiết:

Thái độ của mọi người đối với hành động đốt đền của Tử Văn: mọi người đều lắc đầu lẽ lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn. Nhưng chàng vẫn vung tay không cần gì cả. Hành động của Tử Văn vô cùng dũng cảm, cứng rắn, dám làm những điều ai cũng phải sợ để diệt trừ cái ác, bảo vệ cuộc sống cho người dân.

Câu 2: Chú ý thái độ của Tử Văn trước lời nói của viên bách hộ

Bài làm chi tiết:

Thái độ của Tử Văn trước lời nói của viên bách hộ: Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên. Qua đó cho thấy thái độ ung dung, tự tin, không sợ hãi

Câu 3: Tâm sự này của thổ thần đem lại cho em những cảm xúc và suy nghĩ gì?

Bài làm chi tiết:

Tâm sự của thổ thần “Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động. Tôi đã định thưa kiện nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở. Những đền miếu gần quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả. Tôi chỉ giữ được một chút lòng thành, nhưng không làm thế nào để thông đạt được lên, cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi”. Câu nói này gợi lên cảm xúc và suy ngẫm về sự hoành hành của cái xấu trong xã hội. Lời tâm sự như một tiếng chuông cảnh tỉnh về sự tồn tại của căn bệnh quan liêu, tham nhũng đang gặm nhấm xã hội. Hình ảnh "quan lại bị đồng tiền che mắt" hiện lên chua chát, phơi bày sự tha hóa đạo đức, lòng tham vô đáy của những kẻ cầm quyền. Họ sẵn sàng đánh đổi lương tâm, đạo đức để chạy theo lợi ích cá nhân, bất chấp những hậu quả nặng nề cho xã hội và người dân.

Câu 4: Chú ý sự ý thức của Tử Văn về nhân cách của mình 

Bài làm chi tiết:

Sự ý thức của Tử Văn về nhân cách của mình:

Tử Văn vô cùng tự tin về nhân cách của bản thân mình: Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt chết một cách oan uổng”. Câu nói thể hiện được tính cách gan dạ, cứng cỏi, tin vào chính nghĩa.

Câu 5: Câu nói của Diêm Vương đem lại cho em suy nghĩ gì?

Bài làm chi tiết:

Câu nói của Diêm Vương “Lũ các ngươi chia tòa sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí công, làm phép chí công, thưởng thì xứng đáng mà không thiên vị, phạt thì đích xác mà không nghiệt ngã, vậy mà con có sự dối trả càn bậy như thế”. 

Diêm vương đã tiến hành xử kiện, nghe lời phân giải của hai bên, xem xét chứng cớ và cuối cùng phán quyết đúng người đúng tội. Điều này cho thấy Diêm Vương là biểu tượng của công lí và sự chính nghĩa. Câu nói của Diêm Vương đem lại cho em suy nghĩ về tầm quan trọng của công lí và sự chính nghĩa trong xã hội. Nó là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về trách nhiệm của mỗi người trong việc bảo vệ và thúc đẩy công lí, cũng như chống lại sự bất công và lạm dụng quyền lực.

Câu 6: Chi tiết Tử Văn “chắp tay thi lễ” với người quen có ý nghĩa gì?

Bài làm chi tiết:

Chi tiết Tử Văn “chắp tay thi lễ” với người quen có ý nghĩa như một lời cáo biệt đến người quen cũ. Đây cũng là cách thể hiện phần nào tính cách của Tử Văn – một con người lễ độ, đầy nghĩa tiết với mọi người.

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Hãy tóm tắt văn bản Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (khoảng 7-10 dòng). Theo em, văn bản có thể chia làm mấy phần?

Bài làm chi tiết:

* Tóm tắt:

Chuyện chức phán sự đền Tản Viên kể về Ngô Tử Văn, một người chính chực, khảng khái, không chịu những yêu sách tác quái làm hại dân lành của một tên tướng giặc, nên đã đốt đền hắn. Tên hung thần kiện chàng ở âm phủ. Tử Văn đưuợc thổ thần mách bảo về tung tích và tội ác của tên tướng giặc, đồng thời bày cho chàng cách đối phó với hắn. Trước Diêm Vương, chàng đã dũng cảm vạch trần tội ác của tên hung thần. Cuối cùng, công lí được thực thi: tên tướng giặc bị trừng trị, thổ thần được phục chức, Tử Văn được sống lại, sau đó được nhận chức phán sự đền Tản Viên. 

* Văn bản có thể được chia làm 4 phần:

- Phần 1: Từ đầu… vung tay không cần gì cả: Giới thiệu nhân vật Ngô Tử Văn và hành động đốt đền

- Phần 2: Tiếp theo… khó lòng thoát nạn: Tử Văn gặp Bác hộ họ Thôi và Thổ Thần

- Phần 3: Từ Tử Văn vâng lời… tan tành ra như cám vậy: Cuộc đấu tranh giành công lý của Tử Văn ở âm cung.

- Phần 4: Còn lại:  Tử Văn trở thành phán sự đền Tản Viên.

Câu 2: Tìm trong văn bản những chi tiết liên quan đến lai lịch của Ngô Tử văn. Theo em, tại sao tác giả lại lựa chọn những chi tiết đó để giới thiệu nhân vật

Bài làm chi tiết:

* Những chi tiết liên quan đến lai lịch của Ngô Tử Văn trong văn bản: 

• Tên họ: Ngô Tử văn, tên là Soạn
• Que quán: huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang
• Tính tình: khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được
• Danh tiếng: Vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực.

* Theo em, tác giả lại lựa chọn những chi tiết đó để giới thiệu nhân vật vì những chi tiết này mô rõ nét tính cách và phẩm chất của nhân vật. Những thông tin về lai lịch và danh tiếng của Ngô Tử Văn cho thấy anh là một người có uy tín trong cộng đồng. Tính cách khảng khái, cương trực, nóng nảy của Tử Văn cho thấy anh lằ một người yêu nước, dũng cảm, không ngần ngại đứng lên chống lại sự bất công. Những chi tiết này giúp tạo nên hình ảnh một nhân vẩ trung tâm mạnh mẽ và đầy tính nhân văn trong tác phẩm.

Câu 3: Trong truyện, Tử Văn được miêu tả tương quan với những nhân vật nào? Qua các tương quan này, em thấy Tử Văn hiện lên với những phẩm chất gì?

Bài làm chi tiết:

Trong truyện, Tử Văn được miêu tả tương quan với những nhân vật: hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, Thổ Thần. Qua các tương quan này, nhân vật Tử Văn hiện lên với các phẩm chất: chính nghĩa, cương trực, dũng cảm, gạ dạ, luôn muốn trừ hại cho dân.

Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với hồn ma tướng giặc:

Hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, vốn là tên tướng bại trận của giặc Minh. Sau khi chết, trở thành hồn ma đuổi cả thổ công và mua chuộc những thổ thần bên cạnh để có thể tự do tác oai, tác quái. Khi nói chuyện với Ngô Tử Văn, hắn tự xưng là “Tản văn cư sĩ”, tỏ vẻ hiểu biết nhưng mục đích cuối cùng đe dọa, đòi trả lại đền. Không những là một tên gian ác, xảo trá, hồn ma tên tướng giặc còn giả vờ nhân nghĩa, lấy oai linh của quỷ thần hăm dọa để ép Ngô Tử Văn phải làm “Biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu không thì vô cớ hủy đền Lư Sơn, Cố Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ Tất cả những hành động hăm dọa của tên tướng giặc không thể làm Ngô Tử Văn e sợ, chàng mặc lệ, vẫn “cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên”. 

Hồn ma bách hộ họ Thôi là hiện thân cho cái ác, cái gian tà; đối lập với Ngô Tử Văn là người đại diện cho chính nghĩa, dũng cảm, cương trực, luôn tin tưởng vào hành động của bản thân mình.

Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với Thổ Thần: Khi nghe lời kể của thổ Thần, Tử Văn hiểu rõ sự việc, cảm thấy bất bình, quyết tâm trừ bạo để bảo vệ người dân. Qua đó thể hiện sự chính nghĩa, khẳng định sự dũng cảm, chính trực của Tử Văn

Khi bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ: Hồn ma Bách hộ họ Tôi kiện Tử Văn ở dưới âm phủ, Diêm Vương quát mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma nhưng Tử Văn không run sợ, một mực kêu oan, kể lại sự việc bằng những lời lẽ cứng cỏi. Cho thấy được tính cách gan dạ, mạnh mẹ, cứng cỏi của Tử Văn.

Câu 4: Thống kê những yếu tố kì ảo trong truyện. Vì sao nói: Nguyễn Dữ đã tiếp thu sáng tạo những yếu tố kì ảo trong một số truyện cổ dân gian?

Bài làm chi tiết:

* Những yếu tố kì ảo trong truyện:

- Nhân vật kì ảo:

+ Hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi: Là viên tướng bại trận ở Bắc Triều, hồn bơ bơ ở Nam Quốc; sau chiếm miếu của Thổ Công, quấy nhiễu dân chúng. Khi Ngô Tử Văn đốt đền khiến hắn không còn chỗ trú, hồn ma tướng giặc lại ngang nhiên giả dạng tiến vào giấc mộng của Tử Văn, cảnh cáo bắt chàng dựng lại đền bằng những lời lẽ rất mực oai nghiêm, văn vở. Trước điện Diêm Vương, dùng lời lẽ điêu ngoa, lươn lẹo, nhằm buộc tội khiến Tử Văn phải bị trừng phạt.

+ Thổ công: Làm chức ngự sử đại phu từ đời Lý Nam Đế, chết vì cần vương nên được phong làm Thổ công, ban cho ngôi đền; giúp dân độ vật hơn một nghìn năm nay

+ Diêm vương: Người đúng đầu cõi âm ti, đóng vai trò phán xử. Lúc đầu bị những lời lẽ giảo hoạt của tên họ Thôi lừa gạt, sau đó nhận thấy lời Tử Văn là thật thì lập tức tỉnh táo, phân xử công bằng. Bắt phạt tên họ Thôi, cho Tử Văn trở về dương gian.

+ Quỷ sứ, Dạ Xoa: Tạo không khí sống động, nhiều màu sắc, thể hiện được sự uy nghiêm, cẩn trọng nơi địa phủ từ đó khơi gợi cảm giác hứng thú cho người đọc.

- Không gian kì ảo: Giấc mộng của Ngô Tử Văn nối liền giữa cõi âm và cõi dương, là nơi để chàng gặp gỡ và nói chuyện với tên tướng giặc họ Thôi cũng như Thổ công, trước khi bị đưa đến cõi âm ti để diện kiến Diêm Vương.

* Nguyễn Dữ đã tiếp thu sáng tạo những yếu tố kì ảo trong truyện cổ dân gian vì:

- Trong tác Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ đã sử dụng những yếu tố hoang đường, kì ảo, mượn truyện xưa như sự xuất hiện của các nhân vật kì ảo: hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, quỷ Dạ Xoa, Diêm Vương… Đây đều là những giai thoại dân gian vô cùng quen thuộc trong cốt truyện của văn học trung đại Việt Nam.

- Ông đã rất thành công khi kết hợp hài hòa, sáng tạo với yếu tố hiện thực để phản ánh xã hội đương thời khi mà các yếu tố kỳ ảo được xem kẽ với những yếu tố thực về địa danh, thời điểm lịch sử làm cho thế giới kỳ ảo trở nên chân thật hơn.

- Trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, qua quá trình đấu tranh giành lại công lý của nhân vật chính Ngô Tử Văn, nhà văn còn muốn phản ánh về hiện thực xã hội lúc bấy giờ: Tình trạng quan lại tham ô nhận của cải, cái ác cái xấu tung hoành, không phân biệt được thật giả. Đồng thời, qua chiến thắng của Ngô Tử Văn, nhà văn muốn khẳng định chân lí Thiện sẽ thắng ái, chính nghĩa sẽ chiến thắng cái ác.

- Có thể nói, yếu tố hiện thực và yếu tố kì ảo có mối quan hệ gắn bó, đan xen vào nhau để cùng thể hiện tư tưởng của tác giả và nội dung của tác phẩm. Yếu tố kì ảo được sử dụng như một phương thức kể chuyện làm cho câu chuyện được kể thêm hấp dẫn, tăng tính lãng mạn, trữ tình.

Câu 5: Nêu nhận xét của em về chức năng của người kể chuyện trong phần chính văn và người bình luận ở cuối truyện.

Bài làm chi tiết:

Trong tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”, người kể chuyện và người bình luận đóng vai trò quan trọng và có chức năng khác nhau:

Người kể chuyện trong phần chính văn đóng vai trò truyền đạt thông tin, sự kiện và tình tiết của câu chuyện. Họ tạo ra một không gian và thời gian cho câu chuyện giúp người đọc hình dung rõ nét về nhân vật, môi trường và sự kiện. Người kể chuyện cũng tạo ra sự kịch tính và hấp dẫn, thu hút sự chú ý của người đọc.

Người bình luận ở cuối tác phẩm thường đưa ra những phân tích, đánh giá về nhân vật và sự kiện trong câu chuyện. Họ giúp người đọc hiểu rõ hơn về ý nghĩa và thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt. Người bình luận cũng đưa ra những suy nghĩ, phê phán về vấn đề được đề cập trong câu chuyện, từ đó tạo ra sự thảo luận và tương tác với người đọc.

Câu 6: Hãy nêu suy nghĩ của em về lời bình ở cuối truyện “Kẻ dĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời.”

Bài làm chi tiết:

Lời bình cuối truyện “Kẻ dĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời” mang ý nghĩa sâu sắc. Nó nhấn mạnh rằng chúng ta nên tập trung vào việc cố gắng hết sức mình để trở nên mạnh mẽ và kiên cường, thay vì lo lắng về những khó khăn và thử thách. Lời bình trên là một lời động viên, khích lệ con người cần phải ngay thẳng, cứng rắn, can đảm để chống lại cái xấu và đòi lại cái đúng, công bằng cho xã hội; không được lùi bước, thỏa hiệp với cái ác. 

Nhân vật Ngô Tử Văn trong tác phẩm là một minh chứng cho câu nói trên. Xuyên suốt trong câu chuyện là hình ảnh của con người khẳng khái, cương trực, dũng cảm quyết tâm trừ bạo cho nhân dân. Dù gặp phải những khó khăn, trù dập nhưng Tử Văn vẫn dũng cảm đấu tranh chống lại các ác.