Soạn chi tiết Ngữ văn 12 Cánh diều bài 8: Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo)

1. Chuẩn bị 

Câu hỏi: Đọc trước văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca; tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Thanh Thảo và nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha: Phê-đê-ri-cô Gác-xi-a Lor-ca.

Bài làm chi tiết:

- Thông tin về tác giả Thanh Thảo: 

+ Ông sinh năm 1946, tên khai sinh là Hồ Thành Công.

+ Quê quán: huyện Mộ Đức – tỉnh Quảng Ngãi

+ Các sáng tác của ông: “Những người đi biển” (1977), “Dấu chân qua trảng cỏ” (1980), “Những ngọn sóng mặt trời” (1994), “Khối vuông ru – bích” (1985),…

+ Thanh Thảo là 1 trong những gương mặt tiêu biểu cho các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ.  

+ Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. 

+ Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. 

+ Ông luôn nỗ lực cách tân thơ Việt với xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, xóa bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo bằng nhịp điệu bất thường để mở đường cho một cơ chế liên tưởng phóng khoáng nhằm đem đến cho thơ một mĩ cảm hiện đại với hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ. 

- Nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng Tây Ban Nha Phê-đê-ri-cô Gác-xi-a Lor-ca 

+ Ông sinh ngày 5/6/1898, là nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha, người có khát vọng tự do và cách tân nghệ thuật mãnh liệt, bị chính quyền phản động thân phát xít bắt giam và giết hại

+ Các sáng tác của ông bao gồm các bài thơ như Libro de poemas (Sách thơ, 1921), Diván del Tamarit (1936),.. và kịch như Mariana Pineda (1927), El público (Công chúng, 1931),…

+ Ở Việt Nam, ông được biết đến như một nhạc công guitar nổi tiếng qua bài "Đàn ghi-ta của Lorca" của Thanh Thảo. 

2. Đọc hiểu

Câu 1: Tiếng đàn trong dòng thơ đầu có gì khác thường?

Bài làm chi tiết:

Tiếng đàn trong dòng thơ đầu có điểm khác thường:

- Tác giả so sánh tiếng đàn với hình ảnh “bọt nước” - tượng trưng cho cái đẹp lung linh, gợi sự tồn tại mong manh, tan biến vào mênh mông.

- Tiếng đàn không chỉ gợi ra sự nghiệp nghệ thuật mang nhiều giá trị của Lor-ca mà còn mang tiếng lòng của người nghệ sĩ, gửi gắm lại cho các thế hệ sau này.

Câu 2:  Chú ý hình tượng Lor-ca trong tưởng tượng của nhà thơ.

Bài làm chi tiết:

+ Hình ảnh người nghệ sĩ Lorca đáng thương được miêu tả trong thời kì chế độ phát xít tàn bạo, độc đoán. 

+ Ông bàng hoàng, không thể tin rằng Lorca đã bị cái tàn ác hãm hại.

+ Bằng giọng căm phẫn ta thấy được sự thương xót đến tận cùng của tác giả.

+ Sự hi sinh của Lorca không phải là sự thất bại, mà kẻ thất bại chính là chế độ phát-xít cùng bè lũ của chúng. Bởi chúng chỉ có thể hủy diệt được phần thân xác của Lor-ca nhưng không thể hủy diệt được sức sống của anh.

Câu 3: Lor-ca hiện lên như thế nào qua tiếng đàn?A. Con người có thể bị hủy diệt chứ không thể bị đánh bại

Bài làm chi tiết:

Điệp khúc tiếng ghi ta vang lên liên hồi nhưng mỗi âm điệu lại mang ý nghĩa riêng biệt của nó: 

+ Tiếng ghi ta nâu – bầu trời cô gái ấy: Tiếng ghi ta vang lên khúc ca về tình yêu của Lor-ca dành cho quê hương, nghệ thuật, con người, lý tưởng,…

+  Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy – Tiếng ghi ta tràn bọt nước vỡ tan: Tiếng ghi ta vang lên khúc ca về vẻ đẹp cũng như nỗi đau của Lorca. 

+ Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy: Cái chết bi thảm, đau đớn của nghệ thuật, thể hiện sự phẫn uất với chế độ phát xít độc tài và sự thương xót với người nghệ sĩ.

-> Điệp khúc “tiếng ghi ta” đều đặn vang lên 4 lần trong nhịp thở dồn dập, gửi gắm những tình cảm, tâm sự, nỗi niềm chất chứa của Lor-ca.

Câu 4: Xem chú thích và suy luận về ý nghĩa của hình ảnh “Lor-ca bơi sang ngang”.

Bài làm chi tiết:

+ “Bơi” là hành động để tồn tại và khẳng định sự tồn tại trên dòng sông,

+ “Bơi sang ngang” là không bị cuốn đi và không muốn buông trôi theo dòng nước - phải chống chọi với sức băng cuốn của sóng nước song cũng thể hiện rõ tư thế đứng cao hơn mọi sự chảy trôi thông thường. 

Câu 5: Hành động của Lor-ca tượng trưng cho điều gì?

Bài làm chi tiết:

- Lần thứ nhất là hành động của một hiệp sĩ dám coi khinh cái chết bởi cái chết do kẻ thù gây ra cũng không thể ngăn cản tư tưởng, tâm hồn Lorca hòa vào sự sống bất tử của nhân dân.

- Lần thứ hai là hành động của một nghệ sĩ sẵn sàng và tự nguyện dâng trọn tâm hồn mình cho cuộc đời để ra đi trong yên lặng. 

3. Sau khi đọc 

Câu 1: Bài thơ có đặc điểm gì đáng chú ý về hình thức của các dòng thơ, câu thơ, đoạn thơ?

Bài làm chi tiết:

Bài thơ có đặc điểm đáng chú ý về hình thức:

- Những câu thơ không viết hoa đầu dòng tạo mạch thơ liên tục, xâu chuỗi với nhau để kết nối các biểu tượng vốn rời rạc và đầy sức ám ảnh.

- Đoạn thơ được viết theo thể thơ tự do, không có sự gieo vần giữa các câu thơ với nhau.

- Câu thơ tự do, tự động ngắt nghỉ theo dòng chảy đứt đoạn của vô thức, không theo bất cứ trật tự cú pháp thông thường nào.

Câu 2: Hình tượng Lor-ca đã được nhà thơ khắc họa như thế nào qua tiếng đàn, các hình ảnh, từ ngữ và biện pháp nghệ thuật? Từ đó, hãy chỉ ra tình cảm, suy nghĩ của Thanh Thảo về nhà thơ Lor-ca. 

Bài làm chi tiết:

- Hình ảnh Lorca:

+ “Tiếng đàn bọt nước”: tượng trưng cho cái đẹp lung linh, nhưng lại dễ dàng biến mất trong hư vô, đó là khát vọng cháy bỏng muốn được dâng hiến tài năng cho đời, liên tưởng về cuộc đời tươi đẹp nhưng quá ngắn ngủi và đơn độc của người nghệ sĩ. 

+ “Áo choàng đỏ gắt”: Hình ảnh Lorca với sức mạnh anh hùng nắm giữ sứ mệnh cao đấu tranh bảo vệ quê hương, nâng tầm vóc Lorca lên làm biểu tượng cho cả một quốc gia, một dân tộc. 

+ Hình ảnh đối lập hát nghêu ngao tượng trưng cho khát vọng tự do đối lập với áo choàng bê bát đỏ là chế độ phát xít bạo tàn. 

+ Nghệ thuật hoán dụ: Tiếng đàn: là cuộc đời của Lorca 

- Áo choàng bê bát đỏ: cái chết của Lorca, cái chết đau thương và bạo lực kinh hoàng. 

- “Tiếng ghita ròng ròng máu chảy”: nghệ thuật nhân hóa, nỗi đau đớn uất nghẹn, vết thương trong lòng ở lại không thể cầm máu nhưng cũng là sức sống mãnh liệt của người nghệ sĩ trong lòng công chúng Tây Ban Nha. 

+ “Tiếng đàn” chính là ẩn dụ cho nghệ thuật của Lorca, tình yêu con người, tình yêu tự do mà ông suốt đời theo đuổi. 

+ “Không ai chôn cất tiếng đàn” để thể hiện một sức sống mãnh liệt của tiếng đàn. 

+ Tác giả đã sử dụng phép so sánh “tiếng đàn” với “cỏ mọc hoang”: thương tiếc cho cái chết của một thiên tài, nghệ sĩ tài ba, cho con đường cách tân nghệ thuật còn giang dở. 

+ Hành động “ném là bùa vào trong xoáy nước”, “ném trái tim vào cõi lặng im”. Đó là sự giã từ và giải thoát, một sự lựa chọn, sự chủ động vứt bỏ an toàn tính mạng để đối mặt với hiểm nguy và trở thành người hiệp sĩ với sự kiêu hãnh, tự tôn. 

-> Tác giả đã thể hiện:

+ Ngưỡng mộ trước nhân cách, tài năng của Lor-ca

+ Thái độ thương xót, cảm thông cho số phận bi thảm của Lor-ca - một nghệ sĩ khao khát tự do và dân chủ. 

Câu 3: Em hiểu những câu thơ sau thế nào? Qua đó, hãy chỉ ra đặc điểm của thơ có yếu tố tượng trưng, siêu thực:

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng.

Bài làm chi tiết:

- Lối liên tưởng độc đáo: 

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng.

   Hình ảnh “vầng trăng” – một biểu tượng gắn liền với những năng lượng tinh thần đặc biệt. Ở câu thơ này có sự đối lập của vầng trăng. Vầng trăng đầu tiên thuộc về vũ trụ bát ngát với ánh sáng dịu dàng và vẻ đẹp mĩ lệ. Vầng trăng kế tiếp là đáy giếng- nơi kẻ thù ném xác Lorca hòng xoá dấu vết tội ác. Đó là nơi tăm tối mịt mùng. “Giọt nước mắt vầng trăng” có thể là giọt nước mắt của vầng trăng – đang khóc cho cái chết oan khuất của Lorca hay chính là vũ trụ đã cảm thấu nỗi đau khôn cùng của con người, cũng có thể là giọt nước mắt của vũ trụ rơi vào đáy giếng để soi sáng sự thật bị chôn vùi. “Đáy giếng” là nơi chôn vùi thân xác Lorca, nơi cất giấu một bí mật về tội ác của chế độ độc tài, nhưng cũng là nơi đón nhận sự toả sáng của mối đồng cảm sâu xa từ vũ trụ.

- Đặc điểm của thơ có các yếu tố đặc trưng và siêu thực: 

+ Dòng thơ, câu thơ được tổ chức theo hướng “lạ hóa”, phi logic với sự kết hợp bất thường của các từ ngữ, hình ảnh. 

+ Cách viết phóng túng, đề cao những liên tưởng tự do, không cần sử dụng dấu chấm câu và tuân thủ trật tự ngữ pháp

+ Có những hình ảnh hư ảo, mơ hồ, trừu tượng, khó hình dung, lí giải một cách tường minh. Những hình ảnh này là sự thể hiện của thế giới siêu thực – thế giới được cảm nhận trong giấc mơ, trong cõi vô thức, tiềm thức. 

Câu 4: Có ý kiến cho rằng lời đề từ của bài thơ thể hiện tình yêu say đắm với cây đàn ghi ta, với nghệ thuật Lorca. Nhưng cũng có người nêu suy nghĩ: Lorca không muốn nghệ thuật của ông cũng sẽ án ngự, ngăn cản sự sáng tạo của những người đi sau. Vì thế, nhà thơ mong các thế hệ hãy “chôn” nghệ thuật của ông (cùng với ông) để bước tiếp. Em chọn cách hiểu nào? Vì sao?

Bài làm chi tiết:

Em hiểu theo cả hai cách:

- Nguồn gốc của lời đề từ: là câu thơ trong bài thơ “Ghi Nhớ’’ của Lor Ca đã được nhà thơ Thanh Thảo lấy làm lời đề từ cho bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor ca’’.

- Nó thể hiện tình yêu đắm say của Lor Ca với cây đàn và cũng chính là nghệ thuật chân chính: ông biết ngày nào đó sự nghiệp của mình sẽ là vật cản trở, vật áng ngữ sự phát triển, sự sáng tạo nghệ thuật vì: 

+ Người ta sẽ vì quá ngưỡng mộ ông mà đưa ông lên đài danh dự để rồi vô tình trở thành vật áng ngữ sự sáng tạo nghệ thuật .

+ Ông không muốn điều đó vì thế ông muốn thế hệ sau hay "chôn “ nghệ thuật’’ của mình để vượt qua ông, để đưa nền nghệ thuật Tây Ban Nha lên tầm cao mới 

=> Vì hiểu được thông điệp của Lor ca nên nhà thơ Thanh Thảo muốn gửi thông điệp này tới thế hệ mai sau. Đó là sự tri âm giữa hai tâm hồn.

Câu 5: Hãy xác định và phân tích tác dụng của các yếu tố văn hóa dân gian Tây Ban Nha được Thanh Thảo sử dụng trong bài thơ.

Bài làm chi tiết:

- “Đường chỉ tay đã đứt”: gợi một cảm giác bi quan, ám chỉ sự chấm dứt của sự sống. Qua đó cho người đọc thấy được Lor-ca đã dùng cây đàn ghita để vượt lên mỗi cái hữu hạn, vượt lên cái ngắn ngủi của đời người để vươn đến cõi bất tử.

- “Chàng ném lá bùa cô gái Di-gan/ vào xoáy nước”: Là bùa vốn là một vật được tin là có thể ngăn cản hoặc trừ ma quỷ, tránh được rủi ro, khổ nạn.  Ném “lá bùa” vào “xoáy nước” là sẵn sàng đối mặt với hiểm hoạ trong cuộc đời- hành động làm bật lên tư tưởng tiên tiến, tư thế đầy kiêu hãnh và sự sống bất diệt của Lorca.

Câu 6: Hãy viết một đoạn văn (khoảng 7 – 10 dòng) thể hiện suy nghĩ của em về một triết lí nhân sinh được đặt ra trong văn bản.

Bài làm chi tiết:

Nghệ thuật và đời sống luôn tương hỗ lẫn nhau, tạo nên một mối quan hệ phức tạp và đậm đà ý nghĩa. Nghệ thuật dựa vào đời sống mà phát triển còn đời sống cũng nhờ vào nghệ thuật mà thêm phần ý nghĩa hơn. Nghệ thuật không chỉ là sản phẩm của đời sống mà còn là nguồn cảm hứng và năng lượng sáng tạo, thể hiện sự đa dạng và sâu sắc của cuộc sống. Nghệ thuật là công cụ giúp con người hiểu rõ hơn về chính mình và thế giới xung quanh, làm cho đời sống trở nên phong phú và ý nghĩa hơn.