Soạn chi tiết Ngữ văn 12 Cánh diều bài 6: Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh – Cuộc đời và sự nghiệp

1. Chuẩn bị

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Tìm hiểu thêm những thông tin về bối cảnh lịch sử, văn hóa Việt Nam cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, quê hương, gia đình, cuộc đời Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh,...; lựa chọn, ghi chép lại một số thông tin quan trọng có liên quan tới sự nghiệp văn học của tác giả.

- Tìm đọc các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh theo các thể loại truyện, kí, thơ, văn nghị luận… và một số bài viết phân tích, đánh giá về các tác phẩm “Vĩ hành”, Tuyên ngôn Độc Lập, Nhật kí trong tù và thơ của Người viết trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và các đế quốc Mỹ.

Bài làm chi tiết: 

Cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20.

* Bối cảnh lịch sử: 

+ Là khoảng thời gian đánh dấu bước ngoặt sự chi phối ngoại quốc và sự nổi dậy của phong trào giải phóng dân tộc. 

+ Việt Nam đang chịu sự chiếm đóng của các thể lực thực dân từ Pháp và Trung Quốc, cùng với đó các vùng miền trong nước đang chịu ảnh hưởng và tác động từ nhiều nền văn hóa khác nhau.

* Văn hóa: 

+ Chịu nhiều tác động từ các yếu tố lịch sử, xã hội và văn hóa trong và ngoài nước. 

+ Đã lan tỏa cái nhìn sâu sắc về cuộc sống, khát vọng tự do và nhân quyền, đồng thời tạo ra một nền văn hóa đa dạng và phong phú. 

+ Văn học, nghệ thuật và âm nhạc trong thời kỳ này phản ánh sự khát khao tự do, tiến bộ, chống lại sự áp bức của thực dân Pháp và mang tính biểu tượng cao.

* Khái quát về Nguyễn Ái Quốc:

- Hồ Chí Minh (19/05/1890 – 02/09/1969), tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung.

- Quê quán: Kim Liên – Nam Đàn – Nghệ An.

- Gia đình: nhà Nho nghèo, cha là Nguyễn Sinh Sắc, mẹ là Hoàng Thị Loan.

- Hồ Chí Minh không chỉ là nhà yêu nước, nhà cách mạng, anh hùng dân tộc mà còn là nhà văn hóa kiệt xuất.

- Cốt lõi của tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh là lòng yêu nước, thương dân, hết lòng phục vụ nhân dân và Tổ quốc. 

- Các tác phẩm nổi tiếng: Nhật ký trong tù, Tức cảnh Pác Pó, Tuyên ngôn độc lập,…

- Với những đóng góp to lớn về sự nghiệp giải phóng dân tộc và về văn hóa của Người, năm 1990, UNESCO đã ghi nhận và suy tôn Người là “Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất”.

2. Đọc hiểu

Câu 1: Những chi tiết nào trong tiểu sử giúp em hiểu thêm các tác phẩm của chủ tịch Hồ Chí Minh?

Bài làm chi tiết:

Đó là những chi tiết: 

- Trong thời gian ở Pháp, Người tích cực viết báo, viết sách tuyên truyền chống chủ nghĩa thực dân và đoàn kết các dân tộc thuộc địa. 

- Hồ Chí Minh đã sớm hấp thụ truyền thống văn hóa của dân tộc mà giá trị tập trung nhất là lòng yêu nước thiết tha, ý chí đấu tranh cách mạng kiên cường, bất khuất, tinh thần khoan dung, nhân ái,..

Câu 2: Chú ý yếu tố gia đình và quê hương.

Bài làm chi tiết:

- Gia đình: 

+ Hồ Chí Minh sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước

+ Song thân của Người là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc và bà Hoàng Thị Loan. 

- Quê hương: Người sinh ra và lớn lên tại làng Kim Liên (làng Sen), nay là xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Đây là 1 vùng quê giàu truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng.

Câu 3: Chú ý câu văn chuyển đoạn sang luận điểm khác.

Bài làm chi tiết:

Hồ Chí Minh không chỉ là nhà yêu nước, nhà cách mạng, anh hùng dân tộc mà còn là nhà văn hóa kiệt xuất.

Câu 4: Quan điểm sáng tác văn chương của Hồ Chí Minh có gì đặc sắc?

Bài làm chi tiết:

Quan điểm sáng tác văn chương của Hồ Chí Minh:

- Hồ Chí Minh luôn quan niệm văn chương là “Vũ khí chiến đấu”, phân biệt rõ văn chương nghệ thuật và văn chương tuyên truyền, xác định rõ mục đích, đối tượng hướng tới. Từ đó mới quyết định nội dung và cách viết. 

-> Với quan điểm sáng tác như vậy:

+ Các tác phẩm mà Bác viết có ảnh hưởng mạnh mẽ tới tư tưởng và cảm xúc của con người.

+ Qua đó gợi lên những suy nghĩ sâu sắc và thúc đẩy con người ra khỏi những quan điểm cũ rập khuôn và tìm ra các ý tưởng mới.

+ Nó hình thành và tạo nên sức mạnh của văn chương trong việc lan truyền thông điệp, giá trị, niềm tin và lý tưởng, tạo ra những kết nối giữa con người.

Câu 5: Những biểu hiện phong phú trong sáng tác của Hồ Chí Minh là gì?

Bài làm chi tiết:

Những biểu hiện phong phú trong sáng tác của Hồ Chí Minh:

+ Viết bằng nhiều ngôn ngữ, khi viết bằng tiếng Pháp, lúc viết bằng tiếng Hán, nhiều sáng tác bằng tiếng Việt (chữ Quốc ngữ),…

+ Người viết bằng nhiều thể loại với những bút pháp và phong cách khác nhau 

+ Thể loại: Văn chính luận, truyện và kí, thơ ca. 

Câu 6: Văn chính luận của Hồ Chí Minh có những tác phẩm nào tiêu biểu?

Bài làm chi tiết:

Văn chính luận của Hồ Chí Minh có những tác phẩm tiêu biểu: 

+ Bản án chế độ thực dân Pháp (1925),

+ Tuyên ngôn độc lập (1945),

+ Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946),

+ Không có gì quý hơn độc lập tự do (1966)…

Câu 7: Chú ý hoàn cảnh ra đời của các văn bản.

Bài làm chi tiết:

  -  Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, thực dân Pháp dã tâm dùng vũ lực hòng đặt lại ách thống trị trên đất nước ta một lần nữa. Lúc này đất nước ở trong tình cảnh thù trong, giặc ngoài, nạn đói, nạn dốt hoành hành khắp nơi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức rõ việc động viên sức mạnh của toàn thể dân tộc Việt Nam là điều rất cần thiết để thực hiện nhiệm vụ cấp bách của cách mạng: xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng, chống thực dân Pháp xâm lược, bài trừ nội phản, cải thiện đời sống nhân dân.

  - Ngày 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến. Với ý chí “thà hi sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ", toàn dân tộc Việt Nam đã nhất tề đứng lên kháng chiến, chống thực dân Pháp xâm lược.

Câu 8: Những sự kiện nào được Nguyễn Ái Quốc viết thành truyện ngắn?

Bài làm chi tiết:

Những sự kiện nào được Nguyễn Ái Quốc viết thành truyện ngắn:

- Truyện ngắn “Những trò lố hay là Va – ren và Phan Bội Châu”  được Bác viết nhân sự kiện nhà cách mạng Phan Bội Châu bị thực dân Pháp bắt cóc (1925) ở Trung Quốc giải về giam ở Hỏa Lò – Hà Nội và sắp bị xử bắn, còn Va – ren thì chuẩn bị sang nhận chức Toàn quyền Đông Dương.

- Truyện ngắn “Lời than vãn của bà Trưng Trắc”, “Vi hành” được Bác viết khi Bác nhận tin quốc vương nước Nam là Khải Định sắp làm “khách của nước Pháp”.

Câu 9: Chú ý cái tôi Hồ Chí Minh ở các tác phẩm kí.

Bài làm chi tiết:

Cái tôi hiện lên ở Bác rất đỗi trẻ trung và hồn nhiên, giản dị, thể hiện một tình cảm chân thành, nồng hậu,…

Câu 10: Vì sao Nhật kí trong tù được nhắc đến đầu tiên?

Bài làm chi tiết:

Nhật kí trong tù được nhắc đến đầu tiên vì: tác phẩm này phản ánh tâm hồn, tình cảm nhân đạo, ý chí kiên cường và nhân cách cao đẹp của một bậc “đại trí, đại nhân, đại dũng” trong hoàn cảnh cực khổ chốn lao tù.

+ Nhật kí trong tù cũng là bức tranh hiện thực đầy cảnh bất công, tàn bạo được Người tái hiện lại một cách sinh động, chân thực nhằm tố cáo mạnh mẽ chế độ nhà tù của Quốc dân Đảng.

+ Nhật kí trong tù chan chứa tình cảm nhận đạo và một tinh thần lạc quan cách mạng – từ trong ngục tối, Người luôn nhìn ra ánh sáng và hướng đến tương lai.

Câu 11: Những bài thơ viết từ sau năm 1941 có đặc điểm gì?

Bài làm chi tiết:

Những bài thơ viết từ sau năm 1941 có đặc điểm: 

- Gồm những bài thơ tuyên truyền vận động cách mạng (nhiều nhất là thời kì xây dựng mặt trận Việt Nam) và thơ trữ tình.

- Thể hiện tình cảm sâu nặng của Hồ Chí Minh đối với đất nước, ca ngợi, động viên những con người kháng chiến. 

- Thể hiện 1 tâm hồn nghệ sĩ phong phú, tinh tế trước vẻ đẹp của tạo vật và tình người.

Câu 12: Chú ý tên của mỗi tiểu mục là một luận điểm.

Bài làm chi tiết:

Tên của mỗi tiểu mục là một luận điểm:

- Luận điểm 1: Hồ Chí Minh – Anh hùng dân tộc 

- Luận điểm 2: Hồ Chí Minh – Danh nhân văn hóa kiệt xuất 

- Luận điểm 3: Hồ Chí Minh có một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú 

- Luận điểm 4: Hồ Chí Minh có một phong cách nghệ thuật đa dạng mà thống nhất.

Câu 13: Luận điểm được triển khai như thế nào?

Bài làm chi tiết:

Các luận điểm được triển khai:

- Rõ ràng, ngắn gọn, đi đúng trọng tâm 

- Phù hợp với nội dung mà đoạn văn hướng đến

Câu 14: Chú ý cách lí giải về tính thống nhất của phong cách Hồ Chí Minh.

Bài làm chi tiết:

Phong cách nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh vừa đa dạng vừa thống nhất: 

- Tinh thống nhất được thể hiện bởi tất cả sự nghiệp sáng tác của Người chủ yếu hướng đến mục đích lớn nhất là vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì hạnh phúc nhân dân 

- Nội dung các sáng tác chủ yếu tập trung vào đề tài “Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội” 

- Tính thống nhất còn được thể hiện ở hình thức và cách viết. Lối viết ngắn gọn, trong sáng, giản dị, phù hợp với đối tượng, rất linh hoạt, sáng tạo trong việc sử dụng các thể loại, ngôn ngữ và bút pháp nghệ thuật khác nhau để có được hiệu quả biểu đạt cao nhất.

Câu 15: Phần kết nêu lên các nội dung gì?

Bài làm chi tiết:

- Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng dân tộc mà còn là danh nhân văn hóa kiệt xuất. Người là lãnh tụ cách mạng, đồng thời là nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. 

- Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá đối với dân tộc Việt Nam, để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn của người dân Việt Nam và bạn bè quốc tế.

3. CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1:  Văn bản Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - Cuộc đời và sự nghiệp gồm mấy phần? Hãy xác định nội dung chính của từng phần.

Bài làm chi tiết:

Văn bản Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - Cuộc đời và sự nghiệp gồm 4 phần: 

- Phần 1: Hồ Chí Minh – Anh hùng dân tộc.

- Phần 2: Hồ Chí Minh – Danh nhân văn hóa kiệt xuất.

- Phần 3: Hồ Chí Minh có một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú.

- Phần 4: Hồ Chí Minh có một phong cách nghệ thuật đa dạng mà thống nhất.

Câu 2: Dựa vào văn bản trên, em hãy trình bày những điểm nổi bật về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh bằng một sơ đồ.

Bài làm chi tiết:

Câu 3: Từ nội dung bài học, phân tích và làm sáng tỏ hai điểm sau:

a) Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh luôn gắn chặt với sự nghiệp cách mạng của Người;

b) Đó là một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú.

Bài làm chi tiết:

a. Nguyễn Ái Quốc không chỉ là một nhà văn, nhà thơ lớn mà Bác còn là một người lãnh đạo cách mạng tài ba của Việt Nam.

+ Các tác phẩm văn học của Bác thường mang thông điệp cách mạng, tuyên truyền về tinh thần yêu nước, hướng tới mục tiêu giải phóng dân tộc và xã hội.

+ Sự kết hợp giữa văn học và cách mạng trong sự nghiệp của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã giúp tạo nên một hình ảnh đặc biệt của Bác trong lòng nhân dân Việt Nam và trên trường quốc tế.

+ Bằng cách sử dụng văn học như một công cụ tuyên truyền, Bác đã truyền đạt ý chí cách mạng và tinh thần đoàn kết, khích lệ người dân tham gia vào cuộc chiến đấu giành độc lập cho đất nước.

 b. Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà cách mạng, một nhà lãnh tụ của Việt Nam mà còn là một nhà văn, nhà thơ có ảnh hưởng sâu sắc trong văn học Việt Nam. 

+ Sự nghiệp văn học của Bác rất phong phú bao gồm các bài văn chính luận, bút kí, thơ ca, các bài báo,…

+ Nội dung chính trong các sáng tác của Bác là tình yêu đất nước, ý thức cách mạng và lý tưởng cộng sản.

+ Bằng cách liên kết những vấn đề xã hội, chính trị với nghệ thuật văn chương, Bác đã đạt được sự kết hợp hoàn hảo giữa sáng tạo nghệ thuật và ý nghĩa nhân văn, góp phần tạo ra một di sản văn học lớn lao và bền vững.

+ Đồng thời, thông qua những tác phẩm văn học, Bác cũng đã truyền đạt tri thức và tinh thần cách mạng cho thế hệ trẻ, khẳng định vai trò của văn học trong việc giáo dục và tuyên truyền lý tưởng cách mạng, từ đó củng cố sự đồng lòng, đoàn kết giữa nhân dân Việt Nam.

-> Đây chính là lý do mà sự nghiệp văn học của Bác được xem là một sự nghiệp lớn lao và có ý nghĩa sâu sắc đối với văn chương Việt Nam trong thế kỷ XX và đến ngày nay.

Câu 4: Vì sao có thể nói: Phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là một phong cách đa dạng mà thống nhất?

Bài làm chi tiết:

Có thể nói: Phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là một phong cách đa dạng mà thống nhất là vì:

- Sự đa dạng trong phong cách nghệ thuật được thể hiện ở đề tài, mục đích, nội dung, thể loại và cách viết rất khác nhau. 

+ Như truyện ngắn “Vi hành” được bác viết bằng tiếng Pháp với lối viết hài hước, châm biếng kiểu Pháp, áng văn xuôi theo phong cách châu Âu hiện đại 

+ Tập thơ “Nhật kí trong tù” được Bác viết bằng chữ Hán theo thể thơ Đường luật rất cô đọng và hàm súc. 

- Thống nhất được thể hiện :

+ Đó là tất cả các tác phẩm mà Bác viết chủ yếu đều hướng tới mục đích lớn nhất là vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và vì hạnh phúc của nhân dân. 

+ Lối viết giản dị, ngắn gọn, phù hợp với đối tượng, sáng tạo trong việc sử dụng các thể loại, ngôn ngữ và bút pháp nghệ thuật khác nhau để có hiệu quả biểu đạt cao nhất 

Câu 5: Em hiểu như thế nào về nhận xét: “Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá đối với dân tộc Việt Nam”?

Bài làm chi tiết:

Sự nghiệp văn học của Bác được xem là một tài sản vô giá đối với dân tộc Việt Nam là vì: 

+ Các tác phẩm mà Bác để lại đã truyền cảm hứng và lan tỏa tư tưởng độc lập, tự do, và công bằng trong cộng đồng.

+ Thông qua các sáng tác của mình, Bác đề cao tinh thần đoàn kết, chiến đấu vì lẽ phải của dân tộc, phác họa rõ nét bức tranh nhân dân ta phải chịu áp bức, bóc lột của các kẻ thù nước ngoài.

+ Đóng góp của Bác đã góp phần quan trọng trong việc định hình văn hóa và tinh thần dân tộc Việt Nam.  

Câu 6:  Hãy nêu dàn ý cho bài thuyết trình về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Chủ tịch Hồ Chí Minh nếu em được chuẩn bị cho buổi sinh hoạt câu lạc bộ văn học.

Bài làm chi tiết:

I. Mở bài:

* Giới thiệu chung về Hồ Chí Minh:

- Là nhà văn, nhà thơ nổi tiếng.

- Là một lãnh tụ cách mạng vô sản kiệt xuất, chiến sĩ hòa bình, danh nhân văn hóa thế giới, ,…

- Với dân tộc Việt Nam: Người là Cha già của dân tộc Việt Nam... Đất nước ta tự hào về Bác.

II. Thân bài

1. Đôi nét về tiểu sử của Hồ Chí Minh

- Tên thật, năm sinh, năm mất

- Quê quán, gia đình

2. Sự nghiệp văn học của Hồ Chí Minh

a. Quan điểm sáng tác

- Luôn chú trọng tính chân thực và tính dân tộc.

- Người coi văn học là một vũ khí chiến đấu phục vụ cho sự nghiệp cách mạng.

- Luôn chú ý đến mục đích và đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức của tác phẩm.

b. Di sản văn học

- Truyện và kí: Con người biết mùi hun khói (1922), Lời than vãn của bà Trưng Trắc (1922), Pari (1922), Vi hành (1923), Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu (1925), Nhật kí chìm tàu (1931), Vừa đi đường vừa kể chuyện (1963)…

- Văn chính luận: Bản án chế độ thực dân Pháp (1925), Tuyên ngôn độc lập (1945), Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946), Không có gì quý hơn độc lập tự do (1966)…

- Thơ ca: Tác phẩm chính: chùm thơ viết ở Việt Bắc từ 1941 – 1945, Nhật kí trong tù (viết trong thời gian bị giam cầm trong nhà lao Tưởng Giới Thạch từ 1942-1943).

→ Di sản văn học lớn lao về tầm vóc, phong phú về thể loại và đa dạng về phong cách.

c. Phong cách nghệ thuật

- Đa dạng:

+ Văn chính luận: ngắn gọn, súc tích, lập luận chặt chẽ, lý lẽ đanh thép, bằng chứng thuyết phục, giàu tính luận chiến, kết hợp nhuần nhuyễn mạch luận lý với mạch cảm xúc, giọng điệu uyển chuyển.

+ Thơ ca: thơ tuyên truyền cách mạng mộc mạc, giản dị, dễ nhớ, dễ thuộc; thơ nghệ thuật kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển với yếu tố hiện đại, cô đọng, súc tích. 

+ Truyện và kí hiện đại, giàu tính chiến đấu, nghệ thuật trào phúng sắc bén, nhẹ nhàng, hóm hỉnh nhưng thâm thúy, sâu cay.

- Thống nhất:

+ Về cách viết ngắn gọn.

+ Về mục đích sáng tác, quan điểm sáng tác, nguyên tắc sáng tác.

III. Kết bài

- Đánh giá, nêu khái quát lại về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Bác.