Soạn chi tiết Ngữ văn 12 Cánh diều bài 2: Loạn đến nơi rồi! (Trích Mùa hè ở biển – Xuân Trình)

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Đọc trước đoạn trích; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Xuân Trình và vở kịch Mùa hè ở biển.

Bài làm chi tiết: 

- Tác giả Xuân Trình:

+ Nhà văn, nhà viết kịch Xuân Trình (1936 – 1991), quê tại làng Lỗ Xá, xã Yên Hưng, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định

+ Ông đạt nhiều giải thưởng và nắm giữ nhiều chức vụ: Giải thưởng Nhà nước về Văn học – Nghệ thuật năm 2001; Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật (2023); Nguyên phó Tổng thư Ký Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam; Nguyên Tổng biên tập Tạp chí sân khấu…

+ Ông là một trong những nhà viết kịch hàng đầu của sân khấu hiện đại Việt Nam, với nhiều vở diễn nổi tiếng, gây nhiều tranh luận về nội dung, tư tưởng nghệ thuật từ giữa những năm 60 -90 của thế kỉ trước.

+ Về phong cách sáng tác: tác phẩm của ông mang đề tài về hiện thực đời sống; thấm đượm giá trị nhân văn; mang tính phê phán các sự việc trái ngược với luân thường đạo lí, thuần phong mỹ tục Việt Nam

+  Ông sáng tác gần 30 kịch bản được dàn dựng trên sàn diễn, nói về các vấn đề dân chủ hóa đời sống kinh tế xã hội, đề cao tính chân thực nhân văn: Cái nơ đồng lần (1959), Những người du kích (1961), Quê hương Việt Nam (1967)…

- Tác phẩm Mùa hè ở biển:

+ Thể loại: hài kịch

+ Vở kịch gồm 6 cảnh, đoạn trích thuộc phần cuối của cảnh thứ nhất

+ Đoạn trích gợi lên một vấn đề nóng bỏng trong hiện thực cuộc sống lúc bấy giờ: tư tưởng cũ, trì trệ, bảo thủ trong sản xuất và quan hệ xã hội ở nông thôn Việt Nam lúc bấy giờ. 

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: Chú ý chỉ dẫn sân khấu để hình dung về nhân vật và bối cảnh

Bài làm chi tiết: 

Chỉ dẫn sân khấu: Đồng chí Đoàn Xoa về. Đúng như mọi người đã miêu tả. Dù mới đi thăm đồng, con người của đồng chí vẫn toát lên một vẻ trịnh trọng nghiêm túc khiến người ta cảm thấy vì nể hơn là gần gũi. Mọi người đứng cả lên chờ đón.

Câu 2: Hành động “giả vờ” hỏi của ông Đoàn Xoa khi đi thăm đồng đã nhận được câu trả lời như thế nào từ phía bà con?

Bài làm chi tiết: 

Những câu trả lời từ phía bà con khi ông Đoàn Xoa “giả vờ” hỏi khi đi thăm đồng:

• “Đồng chí định khuyến khích chúng tôi làm sai đấy à?”
• “Ở đâu không biết, chứ ở đây thì cứ vững như thạch bàn. Đồng ruộng cứ cấy chung, gặt chung vui lắm. Trước hợp tác thôn, hai thôn chứ bây giờ làm toàn xã rồi”.

Câu 3: Tại sao những người thân của ông Đoàn Xoa cũng không dám nói thật với ông?

Bài làm chi tiết: 

Vì mọi người sợ ông Đoàn Xoa sẽ phát hiện ra sự thật người dân đang khoán chui ruộng đất để cày nên những người thân của ông Đoàn Xoa cũng không dám nói thật với ông.

Câu 4: Điều cụ Bản “cam đoan” liệu có xảy ra?

Bài làm chi tiết: 

Cụ Bản cam đoan là khi anh Thông vác bao đạm về nhà, ông Đoàn Xoa sẽ vui mừng nhưng điều cụ Bản “cam đoan” lại không xảy ra. Khi anh Thông vác bao đạm về ông nói “Cái gì thế này?”, ông tỏ vẻ bực bội

Câu 5: Câu nói “Loạn, loạn đến nơi rồi!” thể hiện suy nghĩ, tâm trạng gì của ông Đoàn Xoa?

Bài làm chi tiết: 

Câu nói “Loạn, loạn đến nơi rồi!” của ông Đoàn Xoa thể hiện tâm trạng tức giận, bàng hoàng không thể tin nổi khi phát hiện ra việc người dân trong làng đang làm khoán chui. Ông nghĩ việc làm này của người dân là vì lợi ích cá nhân, không phải là lợi ích của cộng đồng và đi ngược lại với tư tưởng xã hội chủ nghĩa lúc bấy giờ.

Câu 6: Em hiểu thế nào về “bán chui”?

Bài làm chi tiết: 

“Bán chui” được hiểu là lén lụt, không công khai minh bạch, bán với mục đích trái pháp luật.

Câu 7: Thái độ, hành động của Quân với ông Xoa có gì khác các nhân vật cụ Bản và Hướng?

Bài làm chi tiết: 

Thái độ, hành động của Quân với ông Xoa: Lúc đầu, Quan thể hiện với thái độ lễ phép, xưng hô “tôi – bác” với ông Xoa. Nhưng khi ông Xoa đưa ra các lí lẽ về việc Quân phá chính sách nhà nước, phải chịu trách nhiệm và với nước thì Quân chuyển sang xưng là “tôi – ông” với thái độ tức giận, khó chịu, không hiểu nổi của ông Xoa. Cuối đoạn đối thoại, Quân thể hiện thái độ mỉa mai, châm biếm với lối suy nghĩ lạc hậu, còn hạn hẹp của ông Xoa.

Câu 8: Chú ý thái độ mỉa mai của Quân khi gọi ông Xoa là “ông duy vật”

Bài làm chi tiết: 

Thái độ của Quân khi gọi ông Xoa là “ông duy vật”: mỉa mai châm biếm với lỗi suy nghĩ lệch lạc, lạc hậu, duy ý chí, hạn hẹp của ông 

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Tóm tắt tình huống của đoạn trích.

Bài làm chi tiết: 

Tóm tắt tình huống của đoạn trích:

Trong lần thăm nhà của cán bộ Đoàn Xoa, ông ngạc nhiên thấy những lần thay đổi của làng xóm. Bí thư Hướng, mẹ con bà Xoa và tất cả người dân đều lo lắng, tìm cách nói dối để che giấu việc xã đã thực hiện “khoán chui” từ ba năm nay. Thấy ông Xoa về, cụ Bản, một trong số những người dân của hơp tác xã từng phải đi ăn xin trước đây, nay đã xây được nếp nhà ngói mới, sang mời ông bà Xoa dự buổi cất nóc. Trong cuộc nói chuyện với bi thư Hướng, cụ Bản và khi nhìn thấy con trai mình vác đạm về ông liền không thể tin nổi, bức xúc phát hiện ra sự việc. Sau đó, ở bãi biển, ông cũng có cuộc đối thoại căng thẳng với Quân – thuyền trưởng đoàn đánh cá

Câu 2: Dòng nào dưới đây nêu đúng về ngôn ngữ được sử dụng trong đoạn trích?

1. Ngôn ngữ đối thoại và chỉ dẫn sân khấu
2. Ngôn ngữ độc thoại và chỉ dẫn sân khấu
3. Ngôn ngữ đối thoại và bàng thoại
4. Ngôn ngữ đối thoại và độc thoại

Bài làm chi tiết: 

A. Ngôn ngữ đối thoại và chỉ dẫn sân khấu

Câu 3: Đoạn trích thể hiện xung đột giữa những nhân vật nào? Vì sao giữa các nhân vật đó lại nảy sinh xung đột?

Bài làm chi tiết: 

Đoạn trích thể hiện xung đột giữa các nhân vật: 

* Xung đột thứ nhất: xung đột giữa ông Xoa và cụ Bản, bí thư Hướng: 

• Thấy ông Xoa về, cụ Bản, một số những người dân của hợp tác xã từng phải đi ăn xin trước đây, nay đã xây được nếp nhà ngói mới, sang mời ông bà Xoa dự buổi cất nóc. Tại đây, trong cuộc nói chuyện với bí thư Hướng, cụ Bản, ông Xoa phát hiện sự thật rằng người dân làm khoán chui ruộng đất. 
• Ông Xoa cho rằng người dân có thể làm đến chết trêu chết bò nhưng người dân giờ đi làm khoán chui thì họ làm gì cái gì. Ông cho rằng họ không làm cho hợp tác xã vì trụ sợ sân kho vắng tanh. Ông nghĩ rằng tình huống này rối loạn, không đúng với trật tự kỉ cương vốn có. Cụ Bản thì cho rằng người dân vẫn đi làm chăm chỉ từ tinh mơ, họ đã biết thay đổi phương thức sản xuất: đốt lửa hun khói đuổi sương cho trâu biết đường đi, cày đúng thời vụ. Người dân làm vì hạt gạo, vì đời sống phát triển hơn.

* Xung đột thứ hai: xung đột giữa ông Xoa và thủy thủ đánh cá: 

• Khi ra bãi biển, ông Xoa gặp bác thủy thủ cõng một sọt đầy cá thu đang chuẩn bị cho người mua. Ông nghĩ rằng đây là hình thức bán chui bởi việc này phải khiêng đến cho mậu dịch; đi trái với chủ trương của nhà nước
• Ông Xoan cho rằng các thủy thủ đánh cá đang làm hành động trái pháp luật, đi trái với chủ trương của nhà nước, yêu cầu phải làm biên bản. Thủy thủ bán cá cho người mua là điều hoàn toàn bình thường bởi đó là công việc làm ăn của họ và ông Xoa không có tư cách để yêu cầu họ như vậy

* Xung đột thứ ba: xung đột giữa ông Đoàn Xa và thuyền trưởng đánh cá về việc giải quyết vụ việc trước của thủy thủ. 

• Ông Xoa khăng khăng rằng cá là sản phẩm của nhà nước và đoàn thuyền của Quân không có quyền đem bán ra ngoài. Ông cho rằng người dân phải làm việc lý tưởng chứ không nên vì miếng ăn, phải xây dựng cho Tổ quốc vì đất nước còn nghèo. 
• Quân cho rằng người dân phải làm việc vì miếng ăn, cho đời sống của chính họ bởi những câu nói, lý tướng dù hay thế nào cũng không thể giúp cho cuộc sống của họ. Vì thế, người dân có quyền bán và không ai có quyền ngắn cản họ.

Câu 4: Em có đồng tình với ý kiến “Tôi nói ông là người duy tâm, người trái ngược tự nhiên…”, “Nguyên do của cái nghèo, một phần vì còn tồn tại nhiều người nghĩ trái tự nhiên như ông đấy.” Của thuyền trưởng Quân về nhân vật Đoàn Xa không? Vì sao?

Bài làm chi tiết: 

Ý kiến của thuyền trưởng Quân về nhân vật Đoàn Xa có thể được hiểu như một lời chỉ trích hướng tới cách sống và quan điểm của Đoàn Xoa. Thuyền trưởng Quân cho rằng Đoàn Xoa là người duy tâm, người sống trái với quy luật tự nhiên và không nhìn nhận vào thực tế cuộc sống nên có cái nhìn hạn hẹp, đi trái với tự nhiên về vấn đề xã hội. Ông Đoàn Xoa còn có lối tư duy duy ý chí, trái với quy luật tự nhiên, đồng thời do non kém về kiến thức, không nắm bắt khoa học kỹ thuật phát triển của một số bộ phận con người đã vô tình trở thành bước cản lớn làm chậm tiến độ phát triển của xã hội. Đây chính là nguyên do của cái nghèo vẫn còn tồn tại trong thời kì bấy giờ.

Câu 5: Em sẽ bày tỏ quan điểm như thế nào nếu như có ý kiến cho rằng chỉ cần chi tiết phát hiện sự việc “khoán chui” là đủ thực hiện được tính cách nhân vật ông Đoàn Xoa và chủ đề tác phẩm (mà không cần đến chi tiết phát hiện “bán chui” cá ở bãi biển)?

Bài làm chi tiết: 

Em không đồng ý với ý kiến trên vì: 

- Chi tiết phát hiện sự việc “khoán chui” của ông Đoan Xoa chỉ mới thể hiện được một phần nhỏ trong lối suy nghĩ của ông Đoàn Xoa. Đọc tới chi tiết, người đọc mới cảm nhận được những cảm xúc, thái độ ngỡ ngàng, bức xúc của ông với chi tiết khoán chui. Chi tiết này chưa đủ để cho người đọc hiểu được suy nghĩ cũng như tính cách của nhân vật.

- Chi tiết phát hiện “bán chui” ở trên biển mới là xung đột chính thể hiện tính cách của nhân vật Đoàn Xoa qua hai cuộc đối thoại ở đoạn sau. Trước hết, với anh thủy thủ, khi biết rằng cá không được mang đến cho mậu dịch, ông cho rằng các thủy thủ đánh cá đang làm hành động trái với pháp luật, đi trái chơi chủ trương của nhà nước, yêu cầu phải lập biên bản. Cho thấy lối suy nghĩ bảo thủ, cứng nhắc của ông Xoa. Đỉnh cao sự xung đột kịch chính là xung đột giữa thuyền trưởng Quân và ông Đoàn Xoa. Ông vẫn khăng khăng rằng cá là sản phẩm của nhà nước và đoàn thuyền của Quân không có quyền đem ra ngoài bán. Ông cho rằng người dân phải làm việc lý tưởng chứ không nên vì miếng ăn, phải xây dựng cho tổ quốc vì đất nước còn nghèo. Qua đó, có thể thấy được tầm nhìn hạn hẹp, lỗi thời, trái với quy luật tự nhiên của ông Xoa.

=> Hai chi tiết trên đã thể hiện đầy đủ tính cách của nhân vật ông Xoa: một người cán bộ luôn muốn xây dựng đất nước phát triển nhưng coi trọng nguyên tắc, cứng nhắc, tư tưởng, bảo thủ, lạc hậu, lỗi thời.

Câu 6: Việc nhân vật Đoàn Xoa trở thành đối tượng bị châm biếm trong đoạn trích gợi cho em suy nghĩ gì?

Bài làm chi tiết: 

Qua việc nhân vật Đoàn Xoa trở thành đối tượng bị châm biếm trong đoạn trích, có thể thấy:

• Ông là người có tính nguyên tắc, thương yêu vợ con, bạn bè, ông cũng có những ý tốt, thiện chí luôn muốn đất nước phát triển, xóa đói giảm nghèo nhưng suy nghĩ của ông không tuân theo quy luật tự nhiên mà thuyền trưởng Quân đã nói.
• Lối suy nghĩ lạc hậu đã đẩy ông vào tính thế hài hước, buồn cười, trở thành đối tượng bị châm biếm trong tác phẩm. Ông Xoa là biểu tượng cho người mang tính bảo thủ, lạc hậu, có cách nhìn hạn hẹp bấy giờ. 
• Thông qua nhân vật ông Đoàn Xoa, người đọc thấy rõ thái độ phê phán của tác giả về những cái cũ, tiêu cực trong sản xuất và quan hệ xã hội ở nông thôn ta hiện nay. Vì tư duy duy lí, trái với quy luật tự nhiên đồng thời do non kém về kiến thức, không nắm bắt khoa học kỹ thuật phát triển của con người (cụ thể là ông Đào Xoa) đã vô tình trở thành bước cản làm chậm tiến độ phát triển của xã hội.