Soạn siêu ngắn ngữ văn 8 Cánh diều bài 9 Vẻ đẹp của bài thơ Cảnh khuya

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: 

- Đọc trước văn bản Vẻ đẹp của bài thơ "Cảnh khuya"; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Lê Trí Viễn.

- Liên hệ với những hiểu biết về bài thơ Cảnh khuya đã đọc ở Bài 7 để hiểu thêm văn bản nghị luận này.

Hướng dẫn trả lời:

• Lê Trí Viễn (10/03/1919 - 03/02/2012) là một giáo sư, nhà giáo nhân dân, và cũng là một nhà nghiên cứu tiên phong trong việc áp dụng quan điểm Mác-xít vào nghiên cứu. Ông đã đóng góp hơn 40 tác phẩm khoa học quý báu trong lĩnh vực văn học Việt Nam. Ông còn được biết đến là người sáng lập và là hiệu trưởng của Trường Trung học cơ sở - Trung học phổ thông Nguyễn Khuyến, một trường có danh tiếng ở Thành phố Hồ Chí Minh, với tỷ lệ đậu Đại học cao và nhiều học sinh xuất sắc đỗ vào các trường Đại học hàng đầu cả nước. Ông đã được trao giải thưởng Hồ Chí Minh vào năm 2012.

• Tác phẩm của ông bao gồm "Việt Nam Văn học sử - Thời đại Lê mạt – Nguyễn sơ," "Những bài giảng văn ở đại học," và "Đặc trưng văn học trung đại Việt Nam..." 

CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Tác giả đã giới thiệu bài thơ bằng cách nào? 

Hướng dẫn trả lời:

Bài thơ “Cảnh khuya” của Bác được tác giả giới thiệu thông qua chùm thơ có chứa bài thơ.

Câu 2: Yếu tố nghệ thuật nào trong câu thơ đầu được tác giả đặc biệt quan tâm khi phân tích?

Hướng dẫn trả lời:

Hình ảnh so sánh giữa tiếng suối với tiếng hát là yếu tố nghệ thuật được tác giả đặc biệt quan tâm khi phân tích câu thơ đầu.

Câu 3: Chú ý tác dụng của việc so sánh, liên hệ trong phần 2. Tìm đọc những câu thơ liên quan đến các so sánh đó.

Hướng dẫn trả lời:

Những câu thơ liên quan đến các so sánh:

“Côn Sơn suối chảy rì rầm,

Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai”

(Nguyễn Trãi)

"Tiếng hát trong như nước ngọc tuyền,

Êm như hơi gió thoảng cung tiên,"

(Thế Lữ)

“Trong như tiếng hạc bay qua

Đục như tiếng suối mới sa nửa vời

(Nguyễn Du)

Câu 4: Tác giả cảm nhận vẻ đẹp của câu thơ chủ yếu bằng cách nào?

Hướng dẫn trả lời:

Tác giả trải nghiệm vẻ đẹp của câu thơ chủ yếu bằng cách sử dụng tưởng tượng để hiển thị hình ảnh của một bức tranh thiên nhiên với ánh trăng, cổ thụ, và khóm hoa, từ đó mang lại cảm nhận về sự tuyệt đẹp của cảnh vật tự nhiên như một bức tranh thủy mặc.

Câu 5: Tác giả đã nhấn mạnh điều gì ở phần 5?

Hướng dẫn trả lời:

Trong phần thứ năm của tác phẩm, tác giả đã đặc biệt nhấn mạnh đến sự đều đặn, sự hoà quyện và sự cân bằng tuyệt vời trong bài thơ "Cảnh khuya” của Bác.

CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Văn bản Vẻ đẹp của bài thơ “Cảnh khuya” bàn về vấn đề gì? Em dựa vào đâu để nhận ra nhanh nhất điều này?

Hướng dẫn trả lời:

• Bài văn "Vẻ đẹp trong bài thơ 'Cảnh khuya'" tập trung vào việc thảo luận về vẻ đẹp nghệ thuật của cách tả cảnh trong bài thơ "Cảnh khuya".

• Việc nhận thấy điều này nhanh chóng được dựa trên tựa đề và phần mở đầu của văn bản. 

Câu 2: Bài thơ Cảnh khuya được tác giả Lê Trí Viễn phân tích theo trình tự nào? Nêu tác dụng của việc phân tích theo trình tự đó.

Hướng dẫn trả lời:

Tác giả Lê Trí Viễn đã tiến hành phân tích bài thơ "Cảnh khuya" bằng cách theo dõi thứ tự các câu thơ trong bài, giúp mang lại chiều sâu cho việc phân tích và nắm bắt mạch cảm xúc mà tác giả bài thơ mong muốn truyền đạt.

Câu 3: Đọc kĩ các phần của văn bản và thực hiện những yêu cầu sau:

a. Xác định nội dung chính của mỗi phần. Tính lô gích giữa các phần được thể hiện như thế nào?

b. Chỉ ra một ví dụ thể hiện mối quan hệ chặt chẽ giữa nội dung chính của một phần với lí lẽ, bằng chứng được sử dụng trong đó.

c. Nêu một điểm chung về thái độ, quan điểm của tác giả thể hiện ở các phần trong văn bản.

Hướng dẫn trả lời:

a. 

• Tóm tắt nội dung của mỗi phần:

• Phần 1: Giới thiệu bài thơ "Cảnh khuya."
• Phần 2: Phân tích câu thơ đầu tiên trong bài thơ "Cảnh khuya."
• Phần 3: Phân tích câu thơ thứ hai trong bài thơ "Cảnh khuya."
• Phần 4: Phân tích hai câu thơ cuối cùng trong bài thơ "Cảnh khuya."
• Phần 5: Đánh giá sự cân bằng trong bài thơ "Cảnh khuya."

• Tính logic giữa các phần được thể hiện qua: 

• Các luận điểm có sự liên kết chặt chẽ với luận đề và được tổ chức theo một cấu trúc hợp lý (phân tích theo trình tự câu thơ) để giúp người đọc theo dõi và hiểu rõ hơn. Luận đề của văn bản được làm sáng tỏ và thuyết phục.
• Các lý lẽ giải thích và làm rõ các luận điểm, tạo sự thuyết phục cho bài viết.

b. Ví dụ: Trong phần 2, nội dung chính là việc tách biệt và phân tích câu thơ đầu tiên trong bài "Cảnh khuya." Ở phần này, tác giả tập trung vào việc phân tích sự tương tác giữa âm thanh của suối và tiếng hát, và mô tả vẻ đẹp của cảnh vật và thiên nhiên trong câu thơ đó.

• Lý lẽ:

• Câu thơ tạo ra hai âm thanh đặc biệt: tiếng suối và tiếng hát.
• Tiếng suối được miêu tả như một âm thanh mạnh mẽ, vang vọng và gợi nhớ đến tiếng hát xa xôi.
• Tuy có sự khác biệt, nhưng cả hai âm thanh này tạo ra một hồi âm, tạo nên một tưởng tượng đẹp, phù hợp với tâm hồn và cảnh khuya tao nhã.

• Dẫn chứng: Tác giả so sánh cách tiếng suối được sử dụng trong "Cảnh khuya" với cách tiếng suối xuất hiện trong các bài thơ khác, chẳng hạn như bài "Côn Sơn" của Nguyễn Trãi và tiếng suối trong thơ của Bạch Cư Dị.

c. Điểm chung về thái độ và quan điểm của tác giả thể hiện trong các phần của văn bản là sự trọng trách và sự kính trọng trước nghệ thuật miêu tả cảnh trong bài thơ "Cảnh khuya" của Bác.

Câu 4: Hãy dẫn ra một đoạn văn cho thấy tác giả đã phân tích các yếu tố nghệ thuật để làm nổi bật nội dung của bài thơ.

Hướng dẫn trả lời:

Đoạn văn cho thấy tác giả đã phân tích các yếu tố nghệ thuật để làm nổi bật nội dung của bài thơ:

"”Nếu hai chữ “tiếng” ở câu trên chỉ làm tăng vẻ tĩnh mịch thì ở câu này, hai chữ lồng cũng không hề tạo ra một cử động nào cả. Không có gió, cây lá không hề rung rinh, ánh trăng trên trời trong không hề ẩn hiện. Mọi vật đứng yên không động. Các mảng tối của lá cành in hình lên nền trăng sáng, đường viền rõ mồn một như cắt.”

Tác giả đã tập phân tích nghệ thuật dùng từ "tiếng" để làm nổi bất lên bức tranh cảnh khuya.

Câu 5: Một trong những cách bình luận thơ là so sánh sự thể hiện của tác giả này với tác giả khác về cùng một vấn đề. Em hãy nêu nhận xét về tác dụng của cách bình luận đó trong phần 2 văn bản Vẻ đẹp của bài thơ “Cảnh khuya".

Hướng dẫn trả lời:

Bằng cách so sánh tiếng suối xuất hiện trong bài thơ "Cảnh khuya" của Bác với tiếng suối trong tác phẩm của các nhà thơ khác như Bạch Cư Dị, Thế Lữ và trong thơ của Nguyễn Trãi, tác giả đã làm nổi bật sự độc đáo và quyến rũ của tiếng suối trong tác phẩm của Bác. Trong khi tiếng suối trong thơ của Bạch Cư Dị và Nguyễn Trãi có vẻ giống như tiếng đàn, tiếng suối trong thơ của Thế Lữ rất như nước ngọc tuyền, thì tiếng suối trong bài thơ của Bác lại trở thành một bản hòa nhạc, một giai điệu trong lành, và một giai điệu gợi nhớ trong ký ức. Tiếng suối của Bác thể hiện tâm hồn tinh khôi và tươi đẹp của người thi sĩ.

Câu 6: Trước và sau khi học văn bản nghị luận này, cảm nhận của em về bài thơ Cảnh khuya có gì khác nhau? Chỉ ra nguyên nhân tạo nên sự khác biệt ấy.

Hướng dẫn trả lời:

Sau khi học văn bản phân tích này, em đã trải qua một sự thay đổi đáng kể về cách hiểu và cảm nhận bài thơ này. Qua việc nghiên cứu văn bản, em đã thấu hiểu sâu sắc hơn về những điểm xuất sắc trong bài thơ, sự tinh tế của Bác trong việc diễn đạt ý trong từng câu thơ và khả năng nghệ thuật của ông trong việc sử dụng từ ngữ. Phần phân tích của tác giả Lê Trí Viên đã đi sâu vào chi tiết và nội dung của từng từ, đồng thời kết hợp với tưởng tượng của mình, ông đã tái hiện hoàn toàn vẻ đẹp của cảnh thiên nhiên vào thời khắc khuya và lôi cuốn những tinh hoa ẩn sâu trong bài thơ "Cảnh khuya."