Soạn mới giáo án Ngữ văn 11 cánh diều bài 3 Đọc 2: Chữ người tử tù

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-      GV đưa câu hỏi để HS thảo luận: Trình bày những nét chung và hiểu biết của em về tác giả Nguyễn Tuân và truyện ngắn “Chữ người tử tù”

- Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-  Các nhóm thảo luận vấn đề

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 nhóm lên bảng trình bày, yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức

GV mở rộng: Nguyễn Tuân có rất nhiều bút danh. Mỗi bút danh lại gắn liền với một câu chuyện và sự kiện quan trọng trong cuộc đời của ông. Bút danh ấy chính là cách để Nguyễn Tuân thể hiện cá tính “ngông” của mình trong suốt sự nghiệp cầm bút.

+ Thanh Hà (Thanh hoá- Hà Nội) nơi khởi nghiệp sự nghiệp  văn chương của ông.

+ Ngột lôi quật: Ngột ngạt quá muốn làm Thiên lôi quật phá lung tung

+ Ân Ngũ Tuyên: Nguyễn Tuân

+ Nhất Lang: Chàng trai số 1

+ Tuấn thừa sắc: Tuân.

Dù là bút danh nào, Nguyễn Tuân cũng luôn giữ cho mình một phong cách nghệ thuật độc đáo, một vốn hiểu biết phong phú, sâu rộng trên tất cả cách lĩnh vực và một cá tính mạnh mẽ.

- Tác phẩm tiêu biểu: Vang bóng một thời

I. Tìm hiểu chung:

 1. Tác giả: Nguyễn Tuân (1910 – 1987) Người Hà nội. 

- Sinh ra trong một gia đình nhà nho.

- Ông là một nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, phong cách nghệ thuật độc đáo: Luôn tiếp cận cuộc sống từ góc độ tài hoa uyên bác ở phương diện văn hoá, nghệ thuật.

2. Truyện ngắn: Chữ người tử tù.

- Lúc đầu có tên là: Dòng chữ cuối cùng, in 1938 trên tạp chí Tao đàn, sau đó đổi tên thành: Chữ người tử tù và được in trong tập truyện :Vang bóng một thời.

- Là ‘‘một văn phẩm đạt tới sự toàn thiện, toàn mĩ’’(Vũ Ngọc Phan)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV giao nhiệm vụ cho HS tìm hiểu tác phẩm:

+ Tình huống truyện của “Chữ người tử tù” là tình huống đặc biệt. Xác định tình huống và nêu ý nghĩa của tình huống truyện.

+ Vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao

+ Vẻ đẹp của nhân vật viên quản ngục.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Hs làm việc theo nhóm suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

-   GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

-   GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

GV giảng: Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục trong tình thế đối nghịch, éo le:

+ Xét trên bình diện xã hội: Quản ngục là người địa diện cho trật tự xã hội, có quyền giam cầm, tra tấn. Còn Huấn Cao là người nổi loạn, đang chờ chịu tội.

+ Xét trên bình diện nghệ thuật: Họ đều có tâm  hồn nghệ sĩ. Huấn Cao là người tài hoa: coi thường, khinh bỉ những kẻ ở chốn nhơ nhuốc. Quản ngục lại là người biết quý trọng, tôn thờ cái đẹp, yêu nghệ thuật thư pháp, xin chữ Huấn Cao.

Nguyễn Tuân đã xây dựng nên tình huống éo le, nghịch lí ấy để tạo nên bước ngoặt cho nhân vật của mình xuất hiện và thể hiện cá tính, phẩm chất. Đó cũng là đặc điểm trong sáng tác của Nguyễn Tuân – một con người cá tính, ngông, tài hoa uyên bác.

GV giảng: Chữ Huấn Cao không chỉ đẹp vuông mà còn nói lên hoài bão tung hoành của một đời người. Huấn Cao gợi người đọc nghĩ đến Cao Bá Quát - một danh sĩ đời Nguyễn – cầm đầu cuộc khởi nghĩa Mĩ Lương chống triều đình Tự Đức bị thất bại với sự khẳng khái cả một đời: Nhất sinh đê thủ bái hoa mai (Cả đời chỉ cúi đầu trước bông hoa mai). Cao Bá Quát cũng chính là hình mẫu mà Nguyễn Tuân dùng để xây dựng hình tượng người nghệ sĩ Huấn Cao.

GV giảng: Huấn Cao là kẻ cầm đầu cuộc đại nghịch chống triều đình bị bắt giam với án tử hình đang chờ ngày ra pháp trường. Thế nhưng, ở con người ấy vẫn sáng lên những phẩm chất vô cùng cao quý:

+ Tài hoa, nghệ sĩ: Có tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp... Có được chữ Huấn Cao mà treo là có một vật báu trên đời...Thế ra y văn võ đều có tài cả. 

+ Nhân cách trong sáng, trọng nghĩa khinh lợi, có tài có tâm, coi khinh tiền bạc và quyền thế. Huấn Cao không chỉ là một nghệ sỹ tài hoa, mà còn là hiện thân của cái tâm kẻ sỹ. Có tấm lòng biệt nhỡn liên tài, một thiên lương cao cả.

+ Khí phách hiên ngang: Coi thường cái chết, Mặc dù đang chờ ngày ra chặt đầu, vẫn nguyên vẹn tư thế ung dung, đàng hoàng, không biết cúi đầu trước quyền lực và đồng tiền. Ta nhất sinh không vì tiền bạc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối ...đời ta mới viết... cho ba người bạn thân…

+ Hiểu tấm lòng và sở thích cao quí của thầy Quản, ông vô cùng xúc động và ân hận: Thiếu chút nữa ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ.

GV bình giảng: Làm nghề coi ngục tức là tự gắn mình với cái xấu và cái ác nhưng ở viên quản ngục lại sáng lên tâm hồn của một người nghệ sĩ, coi trọng cái đẹp, có tấm lòng “Biệt nhỡn liên tài”. Viên quản ngục say mê kính trọng tài hoa và nhân cách anh hùng của Huấn Cao. Giữa chốn lao tù giành nhau từng tấc, viên quản ngục dám bất chấp luật pháp, làm đảo lộn trật tự trong nhà tù, biến một kẻ tử tù thành thần tượng để tôn thờ.

Điều ấy đã khiến Huấn Cao cảm kích coi là “một tấm lòng trong thiên hạ” và tác giả coi đó là “một thanh âm trong trẻo…”. Qua nhân vật này, nhà văn muốn nói, trong mỗi con người đều ẩn chứa tâm hồn yêu cái đẹp, cái tài. Cái đẹp chân chính, trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn giữ được “phẩm chất”.

GV bình giảng: Việc cho chữ vốn là một việc thanh cao, một sáng tạo nghệ thuật lại diễn ra trong một căn buồng tối tăm, chật hẹp.....Điều ấy có nghĩa, cái đẹp được sáng tạo giữa chốn hôi hám, nhơ bẩn còn thiên lương cao cả lại toả sáng ở chính nơi bóng tối và cái ác đang ngự trị. Hình ảnh của Huấn Cao lúc này được ngòi bút của Nguyễn Tuân đặc tả với những đường nét thật đẹp: Người nghệ sĩ tài hoa say mê tô từng nét chữ không phải là người được tự do mà “ cổ đeo gông, chân vướng xiềng..”. Quả thực, trật tự, kỉ cương trong nhà tù bị đảo ngược hoàn toàn: tù nhân trở thành người ban phát cái đẹp, răn dạy ngục quan; còn ngục quan thì khúm núm, vái lạy tù nhân. Cảnh cho chữ diễn ra trong không gian, thời gian, hoàn cảnh đặc biệt ấy đã khẳng định một sự thực: Trong chốn ngục tù tăm tối đó, không phải cái xấu cái ác đang làm chủ mà chính là cái đẹp, cái thiện cái cao cả đã chiến thắng và toả sáng.

GV mở rộng: Trong chốn ngục tù ấy cái đẹp, cái thiện, cái cao cả đã chiến thắng và toả sáng. Đây là việc làm của kẻ chi âm dành cho người tri kỷ, của một tấm lòng đền đáp một tấm lòng. Cái tâm đang điều khiểm cái tài, cái tâm cái tài đang hoà vào nhau để sáng tạo cái đẹp.

Nguyễn Tuân cũng đã gửi gắm tư tưởng tác phẩm: Dù thực tại có tối tăm tàn bạo đến đâu cũng không thể tiêu diệt được cái đẹp. Cái đẹp bất khả chiến bại. Niềm tin mãnh liệt thuộc về chủ nghĩa nhân văn sáng giá của nghệ thuật Nguyễn Tuân, đó là một lối sống, một nhân cách, một mẫu người.

Nhiệm vụ 2: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-   GV yêu cầu HS thảo luận, tổng kết đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn “Chữ người tử tù”

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS suy nghĩ để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức, Viết lên bảng.

II. Tìm hiểu tác phẩm

1.  Tình huống truyện:

- Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường :

 + Viên quản ngục - kẻ đại diện cho quyền lực tăm tối nhưng lại khao khát ánh sáng và chữ nghĩa.

 + Huấn Cao – người tử tù có tài viết chữ đẹp, chống lại triều đình phong kiến.

- Ý nghĩa của tình huống truyện: Cuộc hội ngộ diễn ra giữa chốn ngục tù căng thẳng, kịch tính, có ý nghĩa đối đầu giữ cái đẹp cái thiên lương>< quyền lực tội ác.

→ cái đẹp, cái thiên lương đã thắng thế.

2. Nhân vật

a. Nhân vật Huấn Cao

* Một người nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật thư pháp:

- Người khắp vùng tỉnh Sơn khen Huấn Cao là người có tài viết chữ “rất nhanh và rất đẹp”. 

+ Tài viết chữ Hán - nghệ thuật thư pháp

- “Chữ ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm … có được chữ ông Huấn mà treo là có một báu vật ở trên đời”.

- Ca ngợi tài của Huấn Cao, nhà văn thể hiện quan niệm và tư tưởng nghệ thuật của mình:

* Một con người có khí phách hiên ngang bất khuất:

- Là thủ lĩnh của phong trào khởi nghĩa chống lại triều đình.

- Ngay khi đặt chân vào nhà ngục:

+ Trước câu nói của tên lính áp giải: không thèm để ý, không thèm chấp.

+ Thản nhiên rũ rệp trên thang gông: “Huấn Cao lạnh lùng … nâu đen”

=> Đó là khí phách, tiết tháo của nhà Nho uy vũ bất nắng khuất.

- Khi được viên quản ngục biệt đãi: “Thản nhiên nhận rượu thịt” như “việc vẫn làm trong cái hứng bình sinh” 

=> phong thái tự do, ung dung, xem nhẹ cái chết.

- Trả lời quản ngục bằng thái độ khinh miệt đến điều “Ngươi hỏi ta muốn gì ...vào đây”.

=> Không quy luỵ trước cường quyền.

=> Đó là khí phách của một người anh hùng.

* Một nhân cách, một thiên lương cao cả:

- Tâm hồn trong sáng, cao đẹp: “Không vì vàng ngọc hay quyền thê mà ép mình viết câu đối bao giờ”, và chỉ mới cho chữ “ba người bạn thân”

=> Trọng nghĩa, khinh lợi, chỉ cho chữ những người tri kỉ.

- Khi chưa biết tấm lòng của quản ngục:

+ Xem y là kẻ tiểu nhân 

+ Đối xử coi thường, cao ngạo.

- Khi biết tấm lòng của quản ngục:    

+ Cảm nhận được “Tấm lòng biệt nhỡn liên tài” và hiểu ra “Sở thích cao quý” của quản ngục

+ Huấn Cao nhận lời cho chữ 

=> Chỉ cho chữ những người biết trân trọng cái tài và quý cái đẹp.   

- Câu nói của Huấn Cao: “Thiếu chút nữa ta phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”

=> Sự trân trọng đối với những người có sở thích thanh cao, có nhân cách cao đẹp.

=> Huấn Cao là một anh hùng - nghệ sĩ, một thiên lương trong sáng.

=> Quan điểm của Nguyễn Tuân: Cái tài phải đi đôi với cái tâm, cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau.

b. Nhân vật Quản ngục

- Kẻ say mê chơi chữ đến kỳ lạ.

- Kiên trì nhẫn nhại, công phu, quyết xin chữ cho bằng được. 

- Suốt đời chỉ có một ao ước: Có được chữ Huấn Cao mà treo trong nhà ...

 - Có sở thích cao quí đến coi thường cả tính mạng sống của mình:

+ Muốn chơi chữ Huấn Cao.

+ Dám nhờ Thơ lại xin chữ.

+ Đối đãi đặc biệt với tử tù.

=> Đó là cuộc chạy đua nguy hiểm, nếu lộ chuyện quản ngục chắc chắn không giữ được mạng sống.

- Hành động, thái độ với Huấn Cao:

+ Lần đầu: Bí mật sai thầy Thơ dâng rượu thịt đều đều.

+ Lần hai: Nhẹ nhàng, khiêm tốn nhưng bị Huấn Cao miệt thị, xua đuổi, mà vẫn ôn tồn, nhã nhặn => Muốn xin chữ của Huấn Cao.

- Chọn nhầm nghề. Giữa bọn người tàn nhẫn, lừa lọc, thì hắn lại có tính cách dịu dàng...biết trọng người ngay.

- Một tâm hồn nghệ sỹ tài hoa đã lạc vào chốn nhơ bẩn. Tuy làm nghề thất đức nhưng có một tâm hồn. 

=> Trong xã hội phong kiến suy tàn, chốn quan trường đầy rẫy bất lương vô đạo, Quản ngục đúng là một con người Vang bóng.

- Một tấm lòng trong thiên hạ….một âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luận đều hỗn loạn xô bồ.

=> Biết phục khí tiết, biết qúi trọng người tài và yêu quí cái đẹp - một tấm lòng Biệt nhỡn liên tài.

3. Cảnh tượng độc đáo: Cảnh Huấn Cao cho chữ viên Quản ngục

- Trong không gian chật hẹp, ẩm ướt, tối tăm, bẩn thỉu, khói bốc nghi ngút, dưới ánh sáng của ngọn đuốc tẩm dầu là hình ảnh 3 cái đầu chụm lại. Một người tù cổ mang gông chân vướng xiềng đang tô đậm những nét chữ trên vuông lụa trắng tinh, cạnh viên quản ngục khúm núm, thầy thơ lại run run.

- Đó là một cảnh tượng xưa nay chưa từng có:

+ Bởi việc cho chữ diễn ra trong nhà ngục bẩn thỉu, tối tăm, chật hẹp.

+ Bởi người nghệ sỹ sáng tạo trong lúc cổ mang gông, chân vướng xiềng ...

+ Bởi người tử tù lại ở trong tư thế bề trên, uy nghi, lồng lộng. Còn kẻ quyền uy lại khúm núm run run, kính cẩn, vái lạy.

=> Tác giả dựng lên thật đẹp nhóm tượng đài thiên lương với bút pháp tài năng bậc thầy về ngôn ngữ.

III. Tổng kết:

1. Nghệ thuật

- Tạo tình huống truyện độc đáo, đặc sắc.

- Sử dụng thành công thủ pháp đối lập tương phản.

- Xây dựng thành công nhân vật Huấn Cao – người hội tụ nhiều vẻ đẹp.

- Ngôn ngữ góc cạnh, giàu hình ảnh, có tính tạo hình, vừa cổ kính vừa hiện đại.

2. Nội dung

“ Chữ người tử tù” khẳng định và tôn vinh sự chiến thắng của ánh sáng đối với cái đẹp, cái thiện và nhân cách cao cả của con người đồng thời bộc lộ lòng yêu nước thầm kín của nhà văn.