Soạn mới giáo án Ngữ văn 8 cánh diều bài 8 Đọc 3: Bên bờ Thiên Mạc

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

          DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về tác giả tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV mời đại diện các nhóm dựa vào nội dung đã đọc ở nhà:

- Hãy trình bày hiểu biết của em về tác giả Hà Ân

- Trình bày hiểu biết của em về tác phẩm Bên bờ Thiên Mạc

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

HS đọc thông tin trong SGK, chuẩn bị trình bày trước lớp.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

GV mời 2 – 3 HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Dự kiến sản phẩm: HS dựa vào SHS, tóm tắt về nêu vài nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV bổ sung

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Hà Ân tên thật là Hoàng Hiển Mô, (16 tháng 1 năm 1928 – 25 tháng 1 năm 2011 tại Hà Nội), quê ở Hà Nội; là một nhà văn Việt Nam. Ông nổi tiếng với các tác phẩm tiểu thuyết lịch sử, truyện kể lịch sử và dã sử.

- Năm 1947, ông gia nhập Trung đoàn thủ đô liên khu I trong kháng chiến chống Pháp, rồi làm trưởng ty Hoa kiều vụ tỉnh Lào Cai năm 1948. Năm 1955, ông về làm giáo viên văn hóa ở trường quân y và hậu cần. Năm 1964, Hà Ân bắt đầu làm công việc nghiên cứu ở Viện bảo tàng quân đội. Từ năm 1964, ông làm biên tập viên cho Nhà xuất bản Hà Nội đến khi nghỉ hưu năm 1990.

2. Tác phẩm

- Bên bờ Thiên Mạc là tập truyện lịch sử gồm năm chương, , kể về một địa danh lịch sử nổi tiếng gắn với tên tuổi của những người anh hùng thời nhà Trần trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ 2. Có thể coi Bên bờ Thiên Mạc có cốt truyện đa tuyến. Tuyến chính kể về Trần Bình Trọng, ngợi ca tinh thần gan dạ, quả cảm, bất khuất trước kẻ thù của vị tướng này. Tuyến thứ hai kể chuyện về vua Trần Nhân Tông và Trần Hưng Đạo, ngợi ca tư thế bình tĩnh, ung dung tự tại của người đứng đầu đất nước trong cuộc chiến tranh. Tuyến thứ ba gồm bố con ông già Màn Trò và người dân Thiên Mạc, ngợi ca tấm lòng và tinh thần yêu nước của tầng lớp, quần chúng nhân dân

- Đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc thuộc chương 4, phần 2, kể về việc Trần Quốc Tuấn giao nhiệm vụ hết sức nghiêm trọng và tuyệt mật cho Hoàng Đỗ, con ông già Màn Trò, một nô tì ở vùng thiên Mạc. Trước giờ chia tay, Trần Bình Trọng đã xoá vết xăm nô tì trên trán Hoàng Đỗ để cậu bé trở thành người dân bình thường

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 2: Phân tích tác phẩm Bên bờ Thiên Mạc

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV mời đại diện các nhóm dựa vào nội dung đã đọc ở nhà để trả lời các câu hỏi liên quan đến văn bản Bên bờ Thiên Mạc

Câu 1: Tác phẩm Bên bờ Thiên Mạc gắn liền với sự kiện lịch sử nào của dân tộc? Xác định nội dung chính của mỗi phần trong đoạn trích.

Câu 2. Hãy liệt kê tên các nhân vật trong đoạn trích. Những nhân vật nào là nhân vật có thật trong lịch sử?

Câu 3. Nêu một số chi tiết cụ thể (lời nói, suy nghĩ, hành động,...) mà tác giả đã sử dụng để khắc hoạ về Trần Bình Trọng, Trần Quốc Tuấn và Hoàng Đỗ. Từ đó, nhận xét về tính cách, phẩm chất của ba nhân vật ấy

Câu 4. Đặc điểm của truyện lịch sử được thể hiện qua những yếu tố nào ở văn bản này?

Câu 5. Đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc giúp em hiểu thêm được gì về tấm lòng của những người con nước Việt khi đất nước có giặc ngoại xâm?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

Các nhóm thảo luận để trả lời.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

GV mời đại diện các nhóm lên bảng yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 3: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Dựa vào phần chuẩn bị ở nhà, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi sau:

- Trình bày nhận xét của em về nội dung, nghệ thuật của Bên bờ Thiên Mạc

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

HS rút ra kết luận về nội dung, nghệ thuật của văn bản

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện một số HS xác định nội dung, nghệ thuật và đặc trưng thể loại của văn bản

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét phần trả lời của bạn, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

Câu 1:

- Tác phẩm gắn với sự kiện: cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên lần thứ hai (năm 1285).

- Có thể chia văn bản thành 2 phần:

+ Phần 1: Trần Quốc Tuấn giao nhiệm vụ đưa tin cho Hoàng Đỗ.

+ Phần 2: Trần Bình Trọng xóa bỏ thân phân phận nô tì cho Hoàng Đỗ.

Câu 2:

- Các nhân vật trong đoạn trích: Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng, Hoàng Đỗ, ông già Màn Trò.

- Những nhân vật lịch sử là: Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng

Câu 3:

- Trần Bình Trọng:

+ "Cậu bé chăn ngự đã biết đem tất cả....hạnh phúc đối với những người làm tướng"-> Ông rất có mắt nhìn người, không coi thường năng lực của Hoàng Đỗ dù biết cậu chỉ là một cậu bé chăn cừu.

+ "Nhưng đột nhiên, ông nhớ lại và thấy trước đây, ông chưa đối xử rộng tình với quân sĩ và gia nô của ông."-> Một người chủ tướng, chủ nhân tốt, biết nghĩ đến người cấp dưới của mình.

+ "Trần Bình Trọng dùng mũi kiếm... dùng thuốc đấu trán cho Hoàng Đỗ"-> Là một người chủ tướng nhưng Trần Bình Trọng thấu hiểu tâm tư nguyện vọng của người dưới trướng mình.

=> Trần Bình Trọng là vị tướng tài năng, rất giỏi nhìn người, có sự thấu hiểu cho những người dưới trướng mình.

- Trần Quốc Tuấn:

+ “Đây là một đạo...Việc lớn của nước nằm trong viên sáp này đó" -> Trần Quốc Tuấn rất có mắt nhìn người. Hoàng Đỗ chỉ là một đứa trẻ nhưng khi được ông giao nhiệm vụ cậu cũng sẵn sàng nhận và làm.

+ "Binh pháp gọi như....như vậy đâu!"-> Ông là người học rộng hiểu sâu.

+ "Ta cũng đã nghĩ trước....vận nước đâu"-> Luôn suy nghĩ, dự liệu, cẩn thận trước mọi thứ.

=> Trần Quốc Tuấn là người có mắt nhìn người rất tinh tế và nhìn đúng người. Luôn suy nghĩ, dự liệu, cẩn thận trước mọi thứ.

- Hoàng Đỗ:

+ “Phải trung với nước. Dù có chết cho nước cháu cũng không sợ”-> mặc dù cậu bé này vẫn còn nhỏ tuổi nhưng trong thâm tâm cậu đã cháy lên ngọn lửa yêu nước vô cùng lớn, sẵn sàng hi sinh vì nước, dù có chết thì cũng chẳng sợ gì.

+ "cháu sợ không đảm đương được việc này"-> đứng trước với việc lớn như này mà bản thân mình phải tự làm cậu cũng tỏ ra lo lắng và sợ hãi.

+ "Nuốt xong, cháu không chịu chết....mạng giặc."-> Hoàng Đỗ là một cậu bé gan dạ, có lòng căm hận giặc.

=> Hoàng Đỗ là một cậu bé ngoan ngoãn, nhanh nhẹn và có lòng yêu nước nồng nàn từ khi còn rất nhỏ.

Câu 4: Đặc điểm của truyện lịch sử được thể hiện qua những yếu tố:

- Văn bản Bên bờ Thiên Mạc có nội dung liên quan đến các nhân vật lịch sử như Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng.

- Văn bản cũng có nội dung liên quan đến sự kiện lịch sử: Cuộc chiến đánh quân Mông-Nguyên lần thứ hai của quân đội nhà Trần.

- Văn bản không đơn thuần là kể lại sự kiện lịch sử, con người có thật mà có sự đan xen với yếu tố hư cấu, tưởng tượng, có sự bộ sung, sáng tạo của tác giả.

- Bối cảnh của văn bản là một hoàn cảnh xã hội cụ thể đặt trong một sự kiện lịch sử cuộc chiến đánh quân Mông-Nguyên lần thứ hai của quân đội nhà Trần.

- Nhân vật chính trong Bên bờ Thiên Mạc (Hà Ân), ngoài những nhan vật chính có thật trong lịch sử như Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng còn có các nhân vật hư cấu như cha con ông già Màn Trò - Hoàng Đỗ.

- Văn bản có các từ ngữ chỉ tước hiệu hay danh xưng thời phong kiến như: nô tì, tướng quân...

Câu 5: Đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc đã giúp em hiểu thêm về tinh thần yêu nước của nhân dân ta từ xưa đến nay. Lòng yêu nước chính là động lực, sức mạnh to lớn để nhân dân ta ra sức chiến đấu bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc.  Đứng trước kẻ thù lớn mạnh với lòng yêu nước nồng nàn, nhân dân ta quyết tâm chiến đấu đến cùng. Điều đó được thể hiện rõ nhất qua nhân vật cậu bé Hoàng Đỗ trong đoạn trích, Hoàng Đỗ là một cậu bé ngoan, nhanh nhẹn và có lòng yêu nước sâu sắc từ khi còn rất nhỏ, đây quả là một đức tính tốt và đáng để học hỏi cậu bé. “Phải trung với nước. Dù có chết cho nước cháu cũng không sợ”, dù tuổi còn rất nhỏ nhưng cậu đã có lòng trung hiếu với đất nước, căm thù giặc ngoại xâm, sẵn sàng hi sinh thân mình để làm nhiệm vụ. Có thể nói, khi đất nước có giặc xâm lược, những người con đất Việt luôn sẵn sàng đứng lên để bảo vệ độc lập dân tộc chù cho có là ai, lớn hay bé, nam hay nữ nếu đã có lòng yêu nước thì đều sẽ sẵn sàng đứng ra chiến đấu bảo vệ dân tộc.

II. Tổng kết

1. Nội dung

- Đoạn trích kể về việc Trần Quốc Tuấn giao nhiệm vụ hết sức quan trọng và tuyệt mật cho Hoàng Đỗ, con ông già Màn Trò, một nô tì ở vùng Thiên Mạc. Trước giờ chia tay, Trần Bình Trọng đã xóa vết xăm nô tì trên trán Hoàng Đỗ để cậu bé trở thành người dân bình thường.

2. Nghệ thuật

+ Cách diễn tả tâm lý nhân vật độc đáo, phương thức đối thoại hấp dẫn làm cho câu chuyện hay hơn, sinh động hơn. 

+ Sự kết hợp nhuần nhị giữa kiến thức lịch sử, cảm xúc dồi dào, tưởng tượng phong phú của tác giả.