Soạn văn 11 ngắn nhất bài: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân (Tiếp theo)

[toc:ul]

I. Câu hỏi trong bài học

Câu 1: Từ nách là một từ phổ biến, quen thuộc với mọi người nói tiếng Việt với nghĩa "mặt dưới chỗ cánh tay nối với ngực" (Từ điển tiếng Việt - Hoàng Phê chủ biên). Nhưng trong câu thơ dưới đây, Nguyễn Du (trong Truyện Kiều) đã có sự sáng tạo riêng khi dùng từ nách như thế nào?

Nách tường bông liễu bay sang láng giềng

Câu 2: Trong những câu thơ sau đây, từ xuân được dùng theo sự sáng tạo riêng của nhà thơ như thế nào? Hãy phân tích nghĩa của từ xuân trong lời nói của mỗi người.

- Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại

(Hồ Xuân Hương, Tự tình - Bài II)

- Cảnh xuân đã bẻ cho người chuyên tay

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

- Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân 

(Nguyễn Khuyến, Khóc Dương Khuê)

- Mùa xuân là tết trồng cây

Làm cho đấy nước càng ngày càng xuân

(Hồ Chí Minh)

Câu 3: Cũng là từ mặt trời trong ngôn ngữ chung nhưng mỗi tác giả trong những câu thơ sau đã có sự sáng tạo như thế nào khi sử dụng?

a) Mặt trời xuống biển như hòn lửa

Sóng đẫ cài then đêm sập cửa

(Huy Cận, Đoàn thuyền đánh cá)

b) Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ

Mặt trời chân lí chói qua tim

(Tố Hữu, Từ ấy)

c) Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng

(Nguyễn Khoa Điềm, Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ)

Câu 4: Theo anh (chị) trong những câu sau, từ nào là từ mới được tạo ra trong thời gian gần đây? Chúng được tạo ra dựa vào những tiếng nào có sẵn và theo phương thức cấu tạo từ như thế nào?

a) Nhưng ngẫm nghĩ một chút, họ sẽ thấy những vật mọn mằn nhất chứa cả một sự thông tin sâu sắc.

(Báo Quân đội nhân dân)

b) Gái miệt vườn giỏi giắn, làm trăm công nghìn việc không biết mệt.

(Minh Tuyền)

c) Tôi được xem băng ghi hình mọi chi tiết của cuộc mổ [...] bằng ca-mê-ra chuyện dụng của chính máy nội soi

(Quang Đẩu)

II. Soạn bài siêu ngắn: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân (Tiếp theo)

Câu 1: Nguyễn Du (trong Truyện Kiều) đã có sự sáng tạo riêng khi dùng từ nách:

Để chỉ vị trí tiếp giáp giữa hai bức tường của hai nhà gần nhau

=> Khiến cho câu thơ càng tăng sức gợi hình, gợi cảm và người đọc có thể hình dung khoảng cách giữa hai nhà chỉ gần trong gang tấc

Từ nách được sử dụng với nghĩa chuyển theo cách ẩn dụ 

=> Giữa nghĩa thực và nghĩa chuyển có nét tương đồng đều là vị trí tiếp giáp, một cái là trên cơ thể con người, một cái là của sự vật

Câu 2: Từ xuân được dùng theo sự sáng tạo riêng của nhà thơ:

Các từ xuân trong các câu thơ trên vừa mang nghĩa thực nhưng cũng vừa mang nghĩa ẩn dụ:

1: chỉ một mùa của năm còn là để chỉ tuổi thanh xuân của người phụ nữ. 

2: chỉ vẻ đẹp, sự tròn đầy, viên mẫn của người con gái

3: chỉ mùi thơm của rượu ngon, cay nồng và hấp dẫn

4: Từ xuân thứ nhất mang nghĩa thực, để chỉ mùa xuân của thiên nhiên đất trời với sức sống dồi dào, mãnh liệt. Còn từ xuân thứ hai mang nghĩa chuyển chỉ sự phát triển, sức sống và tự do.

Câu 3:  sự sáng tạo khi sử dụng từ mặt trời:

a. Mặt trời trong câu thơ mang nghĩa thực

=> mặt trời của tự nhiên đang trong thời điểm hoàng hôn, khi mặt trời chuẩn bị lặn xuống phía Tây

=> sử dụng biện pháp so sánh mặt trời với hòn lửa để 

b. Mặt trời trong câu thơ mang nghĩa chuyển 

=> là ánh sáng của lí tưởng cách mạng đã đến với người thanh niên

=> sử dụng cách chuyển theo nghĩa ẩn dụ

c. Mặt trời  thứ nhất là mặt trời thực

=> mặt trời của tự nhiên. 

Mặt trời thứ hai mang nghĩa chuyển

=> chỉ em bé đứa con bé nhỏ của người mẹ Tày

Câu 4: a. Từ mới được tạo ra: mọn mằn

=> Chúng được tạo ra từ những tiếng có sẵn là mọn, mằn theo phương thức cấu tạo tiếng Việt

• Âm đầu được láy lại (âm m)

• Nghĩa của từ: Chỉ những sự vật nhỏ bé, không đáng chú ý trong một tổng thể

b. Từ mới được tạo ra: giỏi giắn

Chúng được tạo ra từ từ có sẵn là giỏi theo phương thức láy âm trong cấu tạo tiếng Việt

• Âm được láy lại là gi

• Nghĩa của từ: Chỉ người đảm đang, chăm chỉ, tháo vát trong công việc nào đó

c. Từ mới được tạo ra là từ nội soi

Chúng được tạo ra từ những từ có sẵn là nội, soi theo phương thức ghép nghĩa của những từ hán Việt

• Nội có nghĩa là ở bên trong, ẩn đi (nội tâm, nội dung, nội hàm,...)

• Soi có nghĩa sử dụng ánh sáng để chiếu, nhìn sự vật rõ hơn (soi sáng, soi chiếu, soi mói,...)

• Nghĩa của từ: phương thức chữa bệnh 

III. Soạn bài ngắn nhất: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân (Tiếp theo)

Câu 1: Từ nách trong câu thơ của Nguyễn Du là để chỉ vị trí tiếp giáp giữa hai bức tường của hai nhà gần nhau. Việc sử dụng từ nách trong câu thơ khiến cho câu thơ càng tăng sức gợi hình, gợi cảm và người đọc

Từ nách trong câu thơ được sử dụng với nghĩa chuyển theo cách ẩn dụ. Vì giữa nghĩa thực và nghĩa chuyển có nét tương đồng đều là vị trí tiếp giáp, một cái là trên cơ thể con người, một cái là của sự vật

Câu 2: Sự sáng tạo: xuân trong các câu thơ trên vừa mang nghĩa thực vừa mang nghĩa ẩn dụ. Từ xuân chỉ một mùa của năm còn là để chỉ tuổi thanh xuân của người phụ nữ; chỉ vẻ đẹp, sự tròn đầy, viên mẫn của người con gái; chỉ mùi thơm của rượu ngon, cay nồng và hấp dẫn; chỉ mùa xuân của thiên nhiên đất trời với sức sống dồi dào, mãnh liệt, sự phát triển, sức sống và tự do.

Câu 3: a. Mặt trời trong câu thơ mang nghĩa thực, là mặt trời của tự nhiên đang trong thời điểm hoàng hôn, khi mặt trời chuẩn bị lặn xuống phía Tây

b. Mặt trời trong câu thơ mang nghĩa chuyển, là Mặt trời chân lí tức là ánh sáng của lí tưởng cách mạng đã đến với người thanh niên trẻ tuổi Tố Hữu 

c. Mặt trời  thứ nhất là mặt trời thực, mặt trời của tự nhiên. Còn mặt trời thứ hai mang nghĩa chuyển chỉ em bé - đứa con bé nhỏ của người mẹ Tày, đang ngủ ngon lành trên lưng khi mẹ lên rẫy làm việc.

Câu 4: Các từ mới được tạo ra:

a. Từ mọn mằn tạo ra từ những tiếng có sẵn là mọn, mằn: Âm đầu được láy lại (âm m), chỉ những sự vật nhỏ bé, không đáng chú ý trong một tổng thể

b. Từ giỏi giắn  được tạo ra từ từ có sẵn là giỏi: Âm được láy lại là gi, Chỉ người đảm đang, chăm chỉ, tháo vát trong công việc nào

c. Từ  nội sôi được tạo ra từ những từ có sẵn là nội, soi: Nội có nghĩa là ở bên trong, ẩn đi, Soi có nghĩa sử dụng ánh sáng để chiếu là phương thức chữa bệnh mới xuất hiện gần đây

IV. Soạn bài cực ngắn: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân (Tiếp theo)

Câu 1: sự sáng tạo của Nguyễn Du riêng khi dùng từ nách:

- Khiến cho câu thơ càng tăng sức gợi hình, gợi cảm => Khiến cho câu thơ càng tăng sức gợi hình, gợi cảm

- Sử dụng với nghĩa chuyển theo cách ẩn dụ => một cái là trên cơ thể con người, một cái là của sự vật

Câu 2: Sự sáng tạo trong từ xuân 

=.> vừa mang nghĩa thực nhưng cũng vừa mang nghĩa ẩn dụ:

- một mùa của năm  => tuổi thanh xuân của người phụ nữ

- vẻ đẹp, sự tròn đầy, viên mẫn của người con 

- mùi thơm của rượu ngon

- xuân của thiên nhiên - chỉ sự phát triển, sức sống và tự do

Câu 3: sự sáng tạo trong sử dụng từ mặt trời:

- Sử dụng theo nghĩa thực => mặt trời của tự nhiên: Câu a, mặt trời thứ nhất của câu c

- Sử dụng theo nghĩa chuyển:

Câu b => Mặt trời chân lí tức là ánh sáng của lí tưởng cách mạng

Câu c => mặt trời thứ hai – em bé đứa con bé nhỏ của người mẹ Tày, đang ngủ ngon lành trên lưng khi mẹ lên rẫy làm việc.

Câu 4: Các từ mới được tạo ra ở 3 câu

- mọn mằn (tạo ra từ những tiếng có sẵn là mọn) => Chỉ những sự vật nhỏ bé, không đáng chú ý trong một tổng thể 

- giỏi giắn (tạo ra từ từ có sẵn là giỏi) => Chỉ người đảm đang, chăm chỉ, tháo vát trong công việc nào đó

- nội soi (tạo ra từ những từ có sẵn là nội, soi) => phương pháp chữa bệnh.