Giáo án địa lí 10 cánh diều

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS quan sát Hình 29.1 – Sơ đồ các thành phần của môi trường và đọc thông tin mục Khái niệm SGK tr. 116, 117 và trả lời câu hỏi:

+ Môi trường là gì ?

+ Hãy nêu các thành phần của môi trường. Lấy ví dụ cụ thể.

- GV chốt lại: Môi trường là tất cả những gì xung quanh chúng ta, tạo điều kiện để chúng ta sống, hoạt động và phát triển.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Hãy nêu đặc điểm chung của môi trường.

- GV chia HS thành 4 nhóm, yêu cầu và thực hiện nhiệm vụ vào Phiếu học tập số 1:

+ Nhóm 1: Nêu một số đặc điểm nổi bật của môi trường tự nhiên.

+ Nhóm 2: Nêu một số đặc điểm nổi bật của môi trường xã hội.

+Nhóm 3: Nêu một số đặc điểm nổi bật của môi trường nhân tạo.

+ Nhóm 4: Nêu mối quan hệ giữa môi trường tự nhiên và môi trường nhân tạo.

- Gv yêu cầu HS quan sát Hình 29.2 – Sơ đồ vai trò của môi trường SGK tr.117 và trả lời câu hỏi: Tìm ví dụ chứng minh vai trò của môi trường đối với sự phát triển của xã hội loài người. 

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, thảo luận theo nhóm và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu về môi trường

a. Khái niệm

- Khái niệm môi trường:

+ Theo Luật Bảo vệ môi trường Việt Nam, 2020: Bao gồm các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, kinh tế, xã hội, sự tồn tại và phát triển của con người, sinh vật và tự nhiên.

+ Theo UNESCO, 1981: Bao gồm toàn bộ các hệ thống tự nhiên và các hệ thống do con người tạo ra, trong đó con người sống và lao động, khai thác tài nguyên thiên nhiên và nhân tạo nhằm thỏa mãn những nhu cầu của mình.

- Các thành phần của môi trường:

+ Môi trường tự nhiên: bao gồm các thành phần của tự nhiên như ánh sáng mặt trời, núi sông, biển cả, không khí, động, thực vật, đất, nước, địa chất, địa hình, khoáng sản, khí hậu, sinh vật,...

+ Môi trường xã hội: bao gồm  các mối quan hệ giữa con người với con người như luật lệ, thể chế, cam kết, quy định, chính trị, kinh tế, văn hóa, thể thao, lịch sử, giáo dục,...

+ Môi trường nhân tạo: bao gồm các nhân tố do con người tạo nên như công viên, trường học, bệnh viện, nhà máy, công sở,...

Đặc điểm

- Đặc điểm chung của môi trường:

+ Có quan hệ mật thiết và tác động qua lại với con người.

+ Môi trường có thể tác động và ảnh hưởng đến con người.

- Kết quả Phiếu học tập số 1:

+ Nhóm 1, 2, 3 (đính kém bảng bên dưới hoạt động).

+ Nhóm 4:

·        Mối quan hệ giữa môi trường tự nhiên và môi trường nhân tạo: có mối quan hệ mật thiết, tác động ảnh hưởng qua lại với nhau và không tách rời.

·        Việc tạo nên những thành phần quan trọng của môi trường nhân tạo không thể thiếu những yếu tố của môi trường tự nhiên như địa hình, cây xanh, cảnh sắc … Điều này làm cho môi trường tự nhiên ngày càng hết sạch. Tuy nhiên, các yếu tố của môi trường tự nhiên sẽ không sống sót được nếu không có sự tác động của con người, giúp tái tạo môi trường tự nhiên.

c. Vai trò

- Ví dụ chứng minh vai trò của môi trường đối với sự phát triển của xã hội:

+ Tạo ra không gian sống cho con người và sự vật.

Ví dụ: để sống và làm việc, con người cần một không gian thích hợp cho việc ăn ở, sản xuất, nghỉ ngơi, vui chơi,… Môi trường sống thích ứng được với những yêu cầu đó của con người.

+ Chứa đựng và cung cấp các nguồn TNTN cần thiết cho hoạt động sản xuất và đời sống con người.

Ví dụ: rừng cung cấp gỗ, bảo tồn độ phì nhiêu của đất, cân bằng hệ sinh thái,… ; đất là nơi con người xây dựng nhà cửa, nhà máy, công ty,…

+ Là nơi chứa đựng, cân bằng và phân hủy các chất thải do con người tạo ra.

Ví dụ: Khi tiếp nhận những chất thải do con người tạo ra, dưới sự tác động của nhiều yếu tố trong môi trường, các chất thải sẽ được phân hủy thành nhiều dạng hoặc chất khác nhau và có thể được tái sử dụng trở lại. Có nhiều chất thải không thể phân hủy được và vẫn tồn tại trong môi trường (túi ni-lông,...), tạo thành những chất độc gây hại cho môi trường, kéo theo những hiểm họa cho cuộc sống của con người và sinh vật.

+ Lưu giữ và cung cấp thông tin, nhờ đó con người có thể hiểu biết được quá khứ và dự đoán được tương lai cho chính mình.

Ví dụ:

·        Cung cấp các chỉ thị không gian tạm thời mang tính chất báo động sớm trước khi xảy ra các hiện tượng thiên nhiên đặc biệt như bão, động đất,....

·        Lưu trữ và cho con người sự đa dạng các nguồn gen, các loài động thực vật, các hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo, các vẻ đẹp và cảnh quan có giá trị thẩm mỹ, tôn giáo và văn hoá khác,...

Môi trường

Môi trường tự nhiên

Môi trường xã hội

Môi trường nhân tạo

- Luôn tồn tại sự tương tác giữa động vật, thực vật, đất, nước, các sinh vật sống và sinh vật không sống.

- Đều là những vật chất sản sinh bởi quá trình tự nhiên.

- Con người là nhân tố trung tâm, tham gia và chi phối môi trường.

- Các yếu tố của môi trường xã hội như: chính trị, kinh tế, văn hoá, thể thao, lịch sử, giáo dục… xoay quanh con người và con người lấy đó làm làm mục tiêu sống cho mình.

- Được ứng dụng để thay thế một phần nhỏ cho môi trường tự nhiên đã bị hao mòn.

- Các thành phần của môi trường nhân tạo sẽ bị hủy hoại nếu không có bàn tay chăm sóc của con người.

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc thông tin mục Khái niệm SGK tr.117 và trả lời câu hỏi:

+ Tài nguyên thiên nhiên là gì?

+ Nêu ví dụ vụ thể.

- GV yêu cầu HS đọc thông tin mục Đặc điểm, quan sát Hình 29.3 – Sơ đồ phân loại tài nguyên thiên nhiên thông dụng nhất SGK tr.117, 118 và trả lời câu hỏi:

+ Trình bày đặc điểm của tài nguyên thiên nhiên.

+ Phân loại tài nguyên thiên nhiên. Nêu ví dụ cụ thể.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp đôi và trả lời câu hỏi: Theo em, những tài nguyên thiên nhiên nào quan trọng nhất với xã hội loại người.

- GV yêu cầu HS đọc mục Vai trò SGK tr.118 và trả lời câu hỏi:

+ Nêu vai trò của tài nguyên thiên nhiên đối với sự phát triển của xã hội loài người.

+ Lấy ví dụ cụ thể để chứng minh.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát sơ đồ, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

2. Tìm hiểu về tài nguyên thiên nhiên

a. Khái niệm

- Tài nguyên thiên nhiên bao gồm tất cả các dạng vật chất tồn tại khách quan trong tự nhiên mà con người có thể sử dụng phục vụ cuộc sống cá nhân và sự phát triển của xã hội loài người.

- Ví dụ: đất, sinh vật, gió, sóng, thủy triều, năng lượng mặt trời,...

Đặc điểm

- Đặc điểm của tài nguyên thiên nhiên:

+ Phân bố không đồng đều theo không gian lãnh thổ.

+ Phần lớn các nguồn tài nguyên thiên nhiên có giá trị kinh tế được hình thành qua quá trình phát triển lâu dài của tự nhiên và lịch sử.

+ Tài nguyên thiên nhiên trên Trái đất rất phong phú, đa dạng nhưng có giới hạn nhất định. Nhiều loại tài nguyên thiên nhiên đang bị cạn kiệt trong khi nhu cầu cho sự phát triển kinh tế không ngừng tăng lên.

- Phân loại tài nguyên thiên nhiên:

+ Tài nguyên thiên nhiên vô hạn: năng lượng thủy triều, năng lượng mặt trời, năng lượng thủy triều và sóng, năng lượng gió,....

+ Tài nguyên thiên tái tạo được: nước ngọt, đất, sinh vật,…. Tài nguyên có thể tự duy trì hoặc tự bổ sung một cách liên tục khi được quản lý một cách hợp lý. Tuy nhiên, với việc khai thác và sử dụng quá mức như ngày nay, nhiều loại tài nguyên tái tạo không có khả năng hồi phục nữa.

+ Tài nguyên thiên nhiên không thể tái tạo được: tài nguyên tồn tại hữu hạn, sẽ mất đi hoặc biến đổi sau quá trình sử dụng như khoáng sản, các loại than đá, quặng đồng, chì, sắt, nhôm, đá vôi…

- Những tài nguyên thiên nhiên quan trọng nhất với xã hội loại người:

+ Không khí: không khí sạch quan trọng đối với tất cả các loài thực vật, động vật, con người để tồn tại.

+ Nước: 70% diện tích Trái đất được bao phủ bởi nước và chỉ 2% trong số đó là nước ngọt.

+ Đất: cung cấp dinh dưỡng thiết yếu, nước, oxy cho sự sinh trưởng và phát triển của cây để sản xuất thực phẩm.

+ Sắt: được sử dụng để chế tạo vũ khí mạnh, phương tiện giao thông và các tòa nhà,...

+ Rừng: cung cấp không khí sạch và bảo tồn hệ sinh thái của thế giới.

Vai trò

- Vai trò của tài nguyên thiên nhiên đối với sự phát triển của xã hội loài người:

+ Tài nguyên thiên nhiên là nguồn lực cơ bản để phát triển kinh tế - xã hội. Không có tài nguyên thiên nhiên, thì không thể có hoạt động sản xuất và xã hội loài người không thể tồn tại và phát triển. Tài nguyên thiên nhiên là cơ sở để phát triển nông nghiệp, công nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Ví dụ:

·        Thiên nhiên cung cấp các loại khoáng sản, hải sản lâm sản,…phục vụ nhu cầu sinh hoạt, khai thác của con người.

·        Người sống tại khu vực Đông Á là nơi có khí hậu nóng ẩm, nhiều đồng bằng, nhiều nguồn nước… người dân chủ yếu định cư dọc các con sông, phát triển nghề trồng lúa nước. Người sống tại khu vực châu Âu là nơi có khí hậu mát mẻ thường trồng các giống cây thực phẩm như lúa mì để sinh sống.

+ Tài nguyên thiên nhiên là tiền đề quan trọng cho tích lũy, tăng trưởng và phát triển kinh tế, xã hội. Nhiều nước đang phát triển đã khai thác tài nguyên thiên nhiên cho xuất khẩu để có vốn tích lũy ban đầu cho quá trình công nghiệp hóa, xây dựng cơ sở hạ tầng và kinh tế.

Ví dụ:

·        Phát triển và khai thác các mỏ dầu ngoài khơi.

·        Xuất khẩu than đá ở Quảng Ninh với chất lượng cao và phù hợp với sản xuất điện để đảm bảo cân đối thương mại.

Hình thức đánh giá

Phương pháp đánh giá

Công cụ đánh giá

Ghi chú

Đánh giá thường xuyên (GV đánh giá HS,

HS đánh giá HS)

- Vấn đáp.

- Kiểm tra viết.

- Các loại câu hỏi vấn đáp, bài tập.