Giáo án lịch sử 10 cánh diều

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS quan sát Lược đồ 12 – Lưu vực sông Hồng, sông Mã, sông Cả (Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ Việt Nam ngày nay), đọc thông tin mục 1.1 SGK tr.83, 84 và trả lời câu hỏi: Hãy nêu cơ sở về điều kiện tự nhiên hình thành nền văn minh Văn Lang – Âu Lạc.

- GV lưu ý HS:

+ Văn minh Văn Lang – Âu Lạc còn có tên gọi là Văn minh sông Hồng, văn minh Việt cổ.

+ Ra đời vào khoảng TK VII TCN, gắn liền với sự phát triển của Văn hóa Đông Sơn và sự ra đời của quốc gia Văn Lang – Âu Lạc.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát hình và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời nhóm, HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu điều kiện tự nhiên

Cơ sở về điều kiện tự nhiên hình thành nền văn minh Văn Lang – Âu Lạc:

- Vị trí địa lí:

+ Hình thành chủ yếu trên phạm vi lưu vực sông Hồng, sông Mã, sông Cả (Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ Việt Nam ngày nay).

+ Phía bắc tiếp giáp với Trung Quốc ngày nay; phía đông giáp biển

à Thúc đẩy sự giao lưu, tiếp xúc của cư dân Việt cổ với các nền văn minh khác.

+ Hệ thống sông Hồng, sông Mã, sông Cả đã bồi đắp phù sa, hình thành các vùng đồng bằng màu mỡ.

à Tạo điều kiện thuận lợi để cư dân sớm định cư sinh sống trong các xóm làng.

- Khí hậu:

+ Chịu ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm.

+ Lượng ánh sáng Mặt trời lớn và lượng mưa nhiều.

à Thuận lợi để cư dân đảm bảo nguồn thức ăn đa dạng.

- Tài nguyên khoáng sản: phong phú như sắt, đồng, chì, thiếc,…

à Cư dân chế tác các loại hình công cụ lao động trong sản xuất và đồ dùng trong sinh hoạt hằng ngày.

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS quan sát quan sát Hình 12.2 – Lưỡi cày đồng (Văn hóa Đông Sơn), Hình 12.3 – Tượng đồng hình trâu có người cười (Văn hóa Đông Sơn) và đọc thông tin mục 1.2 SGK tr.84 và trả lời câu hỏi: Hãy nêu cơ sở xã hội hình thành nền văn minh Văn Lang – Âu Lạc.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát hình và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời nhóm, HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

2. Tìm hiểu cơ sở xã hội

Cơ sở xã hội hình thành nền văn minh Văn Lang – Âu Lạc :

- Nền kinh tế nông nghiệp chuyển từ dùng cuốc sang dùng cày đã góp phần làm tăng hiệu quả sản xuất, tạo ra nhiều của cải dư thừa.

à Xuất hiện sự phân hóa giữa các tầng lớp xã hội:

+ Quý tộc: những người giàu, có thế lực.

+ Nông dân tự do: sinh sống trong các công xã nông thôn và chiếm đại đa số dân cư.

+ Nô tì: tầng lớp thấp nhất trong xã hội, chủ yếu phục vụ trong gia đình quý tộc.

- Quá trình giao lưu, trao đổi sản phẩm đã hình thành mối liên kết giữa các cộng đồng cư dân Việt cổ:

+ Cư dân đoàn kết chống giặc ngoại xâm.

+ Đắp đê, trị thủy.

+ Khai hoang mở rộng địa bàn cư trú.

à Thúc đẩy sự ra đời của nền văn minh Văn Lang – Âu Lạc.  

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS quan sát Hình 12.4 – Họa tiết hoa văn người giã gạo và mái nhà trong nền văn minh sông Hồng trên mặt Trống đồng đồng Ngọc Lũ (Hà Nam), Hình 12.5 – Họa tiết hoa văn thuyền trên thạp đồng Đào Thịnh (Yên Bái), đọc đoạn tư liệu, thông tin mục 2.1 SGK tr.85 và hoàn thành bảng theo mẫu sau:

Bảng miêu tả một số nét về đời sống vật chất

của cư dân Văn Lang - Âu Lạc

- GV mở rộng kiến thức: Hình ảnh hoa văn trên mặt trống đồng miêu tả đời sống sản xuất và sinh hoạt hàng ngày của người Việt thời kì Văn Lang, Âu Lạc.

+ Hình ảnh nam nữ giã gạo, mặt trời, chim cò, hình trâu bò và kết hợp với đồ dựng bằng gốm và thạp đồng cho thấy ngành nông nghiệp trồng lúa nước đã trở thành một nghề chủ yếu, cố định của người Việt thời dựng nước.

+ Người dân trồng lúa dưới ánh Mặt Trời, chim, cò tung bay ngoài đồng ruộng, đậu lên trên cả mái nhà, từng đôi nam nữ giã gạo trong mùa thu hoạch lúa.

- GV yêu cầu HS quan sát hình ảnh dưới đây, thảo luận theo cặp đôi và trả lời câu hỏi: Hãy cho biết cư dân Văn Lang - Âu Lạc sử dụng muôi đồng, thạp đồng, nhà san để làm gì?

Muôi đồng Đông Sơn

Thạp đồng Đào Thịnh

Hình vẽ mô phỏng nhà sàn của cư dân Văn Lang – Âu Lạc  (hoa văn của Trống đồng Ngọc Lũ)

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát hình ảnh, đọc tư liệu và SGK, trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời nhóm, HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

3. Tìm hiểu đời sống vật chất

- Đời sống vật chất của cư dân Văn Lang – Âu Lạc (đính kèm bảng miêu tả phía dưới hoạt động).

- Cư dân Văn Lang - Âu Lạc sử dụng muôi đồng, thạp đồng, nhà sàn để:

+ Muôi đồng: chứng tỏ người Việt đã ăn cơm, biết sử dụng nhiều vật dụng gắp thức ăn.

+ Thạp đồng: dùng để đựng lúa, chứng tỏ hạt lúa rất thiêng liêng nên cư dân đã trang trí thạp đồng rất công phu.

+ Nhà sàn: cư dân làm nhà sàn ở những vùng đất cao ven sông, ven biển hoặc trên sườn đồi để tránh thú dữ. Nhà có mái cong hình thuyền hoặc mái tròn hình mui thuyền.

Đời sống vật chất của cư dân

Văn Lang – Âu Lạc

Ăn

Mặc

Ở

Đi lại

- Nguồn lương thực, thực phẩm: gạo nếp, gạo tẻ; các loại rau, củ, quả; gia súc, gia cầm (lợn gà vit), thủy sản (tôm, cua, cá).

- Biết dùng gia vị, làm bánh, nấu rượu,...

- Trong bữa ăn có mâm, bát, muôi,...

- Nam: đóng khố, đi chân đất.

- Nữ: mặc váy, đi chân đất.

- Vào dịp lễ hội: trang phục có thêm đồ trang sức như vòng, nhẫn, khuyên tai, mũ gắn lông vũ.

- Nhà sàn có mái cong hình thuyền hay mái tròn, hình mui làm bằng gỗ, tre, nứa, lá.

- Phương thức di chuyển trên sông chủ yếu chủ yếu là dùng thuyền, bè.

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc đoạn tư liệu, thông tin mục 2.2 SGK tr.85, 86 và hoàn thành bảng theo mẫu sau:

Bảng miêu tả đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang – Âu Lạc

- GV hướng dẫn HS quan sát hình ảnh và giới thiệu cho HS :

+ Chim bay theo thuyền Đông Sơn là hình ảnh dạt dào cảm xúc được khắc hoạ trên thạp đồng Đào Thịnh. Những hoạt động quan sát được: nhảy múa, chèo thuyền, giao long, chim bay, người đóng khố, váy, mũ lông chim,... làm bật lên những nét truyền thống và văn hoá lâu đời của người Việt cổ. Hình ảnh các loài chim thể hiện cho sự sùng bái thiên nhiên với quan niệm chim chính là tổ tiên của loài người. Ở phía đầu hoặc đuôi thuyền là những con chim hoặc thú bốn chân đang đứng. Xen giữa hai thuyền là những con vật khắc hoạ hình giao long.

+ Hình ảnh, hoa văn cho thấy sự hồn hậu, chất phác, hoà mình cùng thiên nhiên, thích ứng với tự nhiên một cách văn minh.

Nhảy múa trên thuyền – Hình phục dựng dựa

 trên hoa văn của thạp đồng Đào Thịnh

- GV chia HS thành 3 nhóm, yêu cầu HS thảo luận và thực hiện nhiệm vụ sau vào Phiếu học tập số 1:

+ Nhóm 1: Nêu một số câu ca dao, truyền thuyết nào nói về tục trầu cau.

+Nhóm 2: Theo em, những phong tục tập quán của người Việt cổ chịu sự chi phối của những yếu tố nào?

+ Nhóm 3: Những tín ngưỡng, phong tục, lễ hội nào từ thời Văn Lang, Âu Lạc vẫn tiếp tục duy trì và phát triển đến ngày nay?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát hình ảnh, đọc tư liệu và SGK, trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời nhóm, HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

4. Tìm hiểu đời sống tinh thần

- Đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang – Âu Lạc (đính kèm bảng miêu tả phía dưới hoạt động).

- Câu ca dao, truyền thuyết nào nói về trầu cau: Yêu nhau cau sáu bổ ba, Ghét nhau cau sáu bổ ba thành mười; Miếng trầu là đầu cầu chuyện hoặc Sự tích trầu cau,...

- Những phong tục tập quán của người Việt cổ chịu sự chi phối của những yếu tố: điều kiện tự nhiên - khí hậu, sông nước, kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước, tinh thần cố kết cộng đồng,...

- Những phong tục trong văn hóa Việt Nam hiện nay được kế thừa từ thời Văn Lang, Âu Lạc: trầu cau vẫn giữ trong phong tục cưới xin; làm bánh chưng, bánh giầy tưởng nhớ tổ tiên (đặc biệt trong những ngày Tết); phong tục coi trọng người chết (chôn cất,...). Tục xăm mình không được coi là phong tục hiện nay vì nó không phản ánh nền nếp xã hội và không được cộng đồng chấp nhận.

Đời sống tinh thần của cư dân

Văn Lang – Âu Lạc

Điêu khắc, luyện kim,  kĩ thuật làm gốm

Âm nhạc, ca múa

Tín ngưỡng

Lễ hội, phong tục

- Điêu khắc, luyện kim,  kĩ thuật làm gốm đạt đến trình độ thẩm mĩ và tư duy khá cao.

- Hoa văn trang trí trên đồ đồng, đồ gốm phản ánh sinh động cuộc sống của người Việt cổ.

- Âm nhạc, ca múa có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của cư dân với các loại nhạc cụ như trống đồng, chiêng, cồng, chuông,...

- Các hoạt động múa giao duyên nam nữ.

- Tín ngưỡng sùng bái các lực lượng tự nhiên thể hiện qua các nghi thức: thờ thần Mặt trời, thần núi, thần sông; thờ cúng tổ tiên, anh hùng, thủ lĩnh; thực hành nghi lễ nông nghiệp cầu mong mùa màng bội thu.

- Lễ hội: cư dân thường đua thuyền, đấu vật.

- Phong tục: ăn trầu, nhuộm răng, xăm mình.

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Tổ chức xã hội và nhà nước Văn Lang

- GV yêu cầu HS quan sát Sơ đồ 12.1 – Tổ chức nhà nước Văn Lang, đọc đoạn tư liệu và thông tin trong mục 2.3 SGK tr.86 và trả lời câu hỏi:

+ Cho biết nhà nước Văn Lang ra đời vào khoảng thời gian nào?

+ Nêu phạm vi của nhà nước Văn Lang.

+ Kinh đô của nhà nước Văn Lang thuộc địa phương nào ngày nay?

- GV yêu cầu HS thảo luận và cặp đôi:

+ Trình bày tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang.

+ Nhận xét về tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang.

Tổ chức xã hội và nhà nước Âu Lạc

- GV nhắc lại kiến thức cho HS: Năm 214 TCN, quân Tần ở phương Bắc đánh xuống vùng đất sinh sống của các bộ tộc Việt. Người Lạc Việt và người Âu Việt dũng cảm chiến đấu chống quân Tần dưới sự lãnh đạo của Thục Phán. Năm 208 TCN, tướng giặc là Đó Thư bị giết, quân Tần gặp nhiều khó khăn, phải rút về nước. Sau kháng chiến chống Tần, Thục Phán xưng là An Dương Vương. Ông đổi tên nước thành Âu Lạc.

- GV yêu cầu HS quan sát Sơ đồ 12.2 – Tổ chức nhà nước Âu Lạc, Hình 12.6 – Khu di tích thành Cổ Loa, đọc đoạn dữ liệu và cho HS nhớ lại kiến thức đã học bằng việc trả lời câu hỏi:

+ Nêu chức năng của kinh đô Âu Lạc.

+ Vì sao thời Văn Lang tư liệu chủ yếu là công cụ trong khi thời Âu Lạc, tư liệu chủ yếu là vũ khí?

- GV mở rộng kiến thức: Nước Âu Lạc được thành lập năm 208 TCN, có thế mạnh hơn Văn Lang, xây dựng thành Cổ Loa kiên cố và nhiều vũ khí tốt nhưng chỉ tồn tại được mấy thập kỉ. Năm 179 TCN. Âu Lạc bị nước Nam Việt, đúng đầu là Triệu Đà (Trung Quốc) chiếm. Phía kẻ xâm lược Triệu Đà âm mưu, xảo quyệt cùng việc vua Thục chủ quan, thiếu phòng bị cấn thiết đã đặt dấu chấm hết nến độc lập của Nhà nước Âu Lạc và khép lại thời đại dựng nước ở Việt Nam.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Hãy nêu điểm mới của tổ chức nhà nước Âu Lạc so với nhà nước Văn Lang.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc SGK, quan sát hình ảnh, đọc tư liệu và SGK, trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

5. Tổ chức xã hội và nhà nước

Tổ chức xã hội và nhà nước Văn Lang

Sự ra đời của nhà nước Văn Lang

- Nhà nước Văn Lang ra đời vào khoảng thế kỉ VII TCN. Thủ lĩnh của bộ lạc Văn Lang đã thu phục các bộ lạc khác, tự xưng là Hùng Vương, thành lập nhà nước Văn Lang.

- Phạm vi của nhà nước Văn Lang: ven sông Hồng từ Việt Trì (Phú Thọ) đến chân núi Ba Vì (Hà Nội) ngày nay.

- Kinh đô của nhà nước Văn Lang thuộc Việt Trì (Phú Thọ) ngày nay.

Tổ chức nhà nước Văn Lang

- Hùng Vương chia nước làm 15 bộ, giúp việc cho vua là các Lạc hầu, Lạc tướng. Đứng đầu các chiềng, chạ là Bồ chính. Con trai vua gọi là Quan lang, con gái vua gọi là Mị nương. Xã hội bao gồm những người quyền quý, dân tự do (nông dân công xã, thợ thủ công) và nô tì.

-  Nhận xét về tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang:

+ Nhà nước Văn Lang đã được hình thành từ trung ương đến địa phương nhưng sơ khai, tổ chức đơn giản, chia làm 3 cấp (chỉ có vài chức quan).

+ Nhà nước chưa có quân đội, chưa có luật pháp, nhưng đã là tổ chức chính quyền cai quản nhà nước. Khi có chiến tranh, nhà nước huy động thanh niên trai tráng ở các chiềng, chạ tập hợp lại cùng chiến đấu.

Tổ chức xã hội và nhà nước Âu Lạc

- Chức năng của kinh đô: Thời Âu Lạc, người Việt tiếp tục đối mặt với âm mưu xâm lược của các triều đại phong kiến Trung Quốc. An Dương Vương đã cho xây thành Cổ Loa “dài đến ngàn trượng, cao và xoáy trôn ốc” để phòng vệ.

- Thời Văn Lang tư liệu chủ yếu là công cụ trong khi thời Âu Lạc, tư liệu chủ yếu là vũ khí vì: Thời Âu Lạc thường xuyên phải chống ngoại xâm, giữ nước nên tư liệu chủ yếu là vũ khí, thành Cổ Loa cũng là quân thành; kĩ thuật luyện kim và trình độ quân sự thời Âu Lạc cao hơn thời Văn Lang.

- Điểm mới của tổ chức nhà nước Âu Lạc so với nhà nước Văn Lang:

+ Vua có quyền thế hơn trong việc trị nước, có quân đội và vũ khí tốt.

+ Lãnh thổ mở rộng hơn (vượt ra khỏi vùng châu thổ sông Hồng) trên cơ sở hòa hợp và thống nhất giữa người Âu Việt và Lạc Việt, nên nước được chia thành nhiều bộ hơn.

+ Cư dân Âu Lạc biết sử dụng nỏ có thể bắn nhiều mũi tên một lần.

+ Xây dựng thành Cổ Loa, vừa là kinh đô, vừa là căn cứ quân sự vững chắc. 

Hình thức đánh giá

Phương pháp đánh giá

Công cụ đánh giá

Ghi chú

Đánh giá thường xuyên (GV đánh giá HS,

HS đánh giá HS)

- Vấn đáp.

- Kiểm tra viết, kiểm tra thực hành.

- Các loại câu hỏi vấn đáp, bài tập.

- Phiếu học tập số 1.

Lớp:..............................

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhóm 1:  Nêu một số câu ca dao, truyền thuyết nào nói về tục trầu cau.

Trả lời:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Lớp:..............................

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhóm 2:  Theo em, những phong tục tập quán của người Việt cổ chịu sự chi phối của những yếu tố nào?

Trả lời:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Lớp:..............................

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhóm 3:  Những tín ngưỡng, phong tục, lễ hội nào từ thời Văn Lang, Âu Lạc vẫn tiếp tục duy trì và phát triển đến ngày nay?

Trả lời:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………