Giáo án tăng cường buổi 2 ngữ văn 10 cánh diều

Ngày soạn: …/…/…

Ngày dạy: …/…/…

ÔN TẬP: CHIẾN THẮNG MTAO MXÂY

1. MỤC TIÊU
2. Kiến thức

Củng cố khắc sâu kiến thức về văn bản Chiến thắng Mtao Mxây mà các em đã được học thông qua các hệ thống câu hỏi và các phiếu học tập để ôn luyện…

2. Năng lực
3. Năng lực chung

- Năng lực tự chủ và tự học: Tìm kiếm thông tin, đọc sách giáo khoa, quan sát tranh ảnh để hiểu về văn bản đã học

- Năng lực giao tiếp và hợp tác: Thảo luận nhóm để thực hiện phiếu học tập, hợp tác giải quyết vấn đề  để hiểu về văn bản đã học.

- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Năng lực trình bày và trao đổi thông tin trước lớp.

1. Năng lực đặc thù

- Năng lực thu thập thông tin liên quan đến văn bản Chiến thắng Mtao Mxây.

- Năng lực trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về văn bản Chiến thắng Mtao Mxây.

- Năng lực hợp tác khi trao đổi, thảo luận về thành tựu nội dung, nghệ thuật, ý nghĩa truyện.

- Năng lực phân tích, so sánh đặc điểm nghệ thuật của truyện với các truyện có cùng chủ đề.

3. Phẩm chất:

- Chăm chỉ: Có ý thức vận dụng kiến thức, kĩ năng học được ở nhà trường, trong sách báo và từ các nguồn tin cậy khác vào học tập và đời sống hằng ngày.

- Trách nhiệm: Có ý thức tham gia thảo luận nhóm để thống nhất vấn đề. Xây dựng thái độ hòa nhã khi tham gia làm việc nhóm. Có trách nhiệm trong việc trình bày lắng nghe và phản biện.

1. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

- Học liệu: Ngữ liệu/ Sách giáo khoa, phiếu học tập.

- Thiết bị: Máy tính, máy chiếu.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1. KHỞI ĐỘNG
2. Mục tiêu: Tạo tâm thế và định hướng chú ý cho HS; tạo vấn đề vào chủ đề.
3. Nội dung: HS trả lời câu hỏi.
4. Sản phẩm: Câu trả lời/chia sẻ của HS bằng ngôn ngữ.
5. Tổ chức hoạt động:

- GV đặt câu hỏi gợi dẫn: Em hãy nêu tên một truyện kể hoặc một bộ phim có nhân vật chính là vị thần. Theo em, điều gì làm nên sức hấp dẫn của tác phẩm đó?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ, trả lời câu hỏi.

- Từ chia sẻ của HS, GV dẫn dắt vào bài học mới: Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu các văn bản liên quan đến các vị thần.

1. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Đọc văn bản

1. Mục tiêu: Nắm được những thông tin chung về văn bản.
2. Nội dung: HS sử dụng SGK, chắt lọc kiến thức để tiến hành trả lời câu hỏi.
3. Sản phẩm học tập: HS tiếp thu kiến thức và câu trả lời của HS.
4. Tổ chức thực hiện:

1. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG
2. Mục tiêu: HS khái quát lại nội dung bài học thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập.
3. Nội dung: HS thảo luận, hoàn thành phiếu học tập.
4. Sản phẩm: Câu trả lời của các câu hỏi, bài tập.
5. Tổ chức thực hiện:

- GV phát đề cho HS, yêu cầu HS tự hoàn thành BT.

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét. Sau đó GV chữa bài.

Gợi ý đáp án:

Câu 1. Phép So sánh (so sánh tưong phản) được dùng nhằm làm nổi bật những tài năng, phẩm chất hơn hẳn kẻ thù của Đăm Săn. Việc so sánh được thể hiện lần lượt qua các chặng trong diễn biến của cuộc đấu tay đội giữa hai tù trưởng :

- Đăm Săn khiêu chiến và thái độ ngạo nghễ của Mtao Mxây.

- Hiệp 1:

• Mtao Mxây múa khiên trước và tỏ ra kém cỏi.
• Đàm Săn múa ngay tiếp đó và tỏ ra tài giỏi hơn hẳn.

- Hiệp 2:

• Đăm Săn lại múa khiên, đâm Mtao Mxây nhưng không trúng.
• Đăm Săn ngủ (thực ra là nằm thiếp đi vì mệt) và trong mơ được ông Tròi bày cách đánh thắng kẻ thù.

- Hiệp 3:

• Tỉnh dậy, Đăm Săn đuổi đánh kẻ thù, dồn hắn lăn quay ra đất.
• Mtao Mxây vẫn ngoan cố “mặc cả” vói Đăm Săn hòng làm nhụt ý chí chiến đấu của chàng.

- Kết thúc: Đăm Săn kết thúc số phận kẻ thù và cuộc đấu chấm dứt.

Có thể nhận thấy rằng đoạn kể này sử dụng hai loại lời: lời đối thoại giữa hai nhân vật và lời kể của nghệ nhân: Lời đối thoại giữa hai nhân vật là nơi nghệ nhân bộc lộ gián tiếp tình cảm, thái độ của mình đối vói mỗi nhân vật, nhưng đồng thờii là nơi mỗi nhân vật bộc lộ trực tiếp con người mình. Còn lời kể của nghệ nhân hoàn toàn chỉ là nơi nghệ nhân bộc lộ trực tiếp tình cảm, thái độ đối với nhân vật.

Vì thế, HS cần tách riêng từng loại lời khi liệt kê và phân tích. Mỗi loại lời sẽ có chức nằng riêng (do vậy có ỹ nghĩa riêng, giá trị riêng) trong việc thể hiện sự hơn, kém của mỗi bên giao đấu cũng như trong việc nói lên thái độ, tình cảm của người kể đối với nhân vật. Ví dụ :

1. a) Trước lúc bước xuống thang, Mtao Mxây đã có câu nói ngăn ngừa Đăm Săn thừa cơ đâm lén (“Người không được đâm ta khi ta đang đi xuống đó, nghe !”). Lời đáp của Đăm Săn (một cách nói có hàm ý khinh bỉ qua một sự so sánh đầy giễu cợt) đã rõ ràng đến thế, vậy mà Mtao Mxây vẫn không hết sợ (“Ta sợ ngươi đâm ta khi ta đang đi lắm”). Đăm Săn phải một lần nữa nhắc lại, khẳng định cách hành xử đàng hoàng của mình, Mtao Mxây mới dám bước xuống đất.

Ở đây, ta vừa “đọc” được nhân cách kém cỏi của Mtao Mxây và đối lập lại là phong thái đàng hoàng, tính cách trung thực của Đăm Săn, vừa “đọc” được thái độ, tình cảm của ngưòi kể đối với mỗi nhân vật.

1. b) Lời người kể chuyện không hề vô tư mà bộc lộ một cách nhìn nhận, một thái độ đánh giá rõ ràng. Qua lời nghệ nhân, ta thấy lộ ra một sự trái ngược hết sức “đáng ngạc nhiên” của Mtao Mxây giữa vẻ ngoài hung tợn (dữ như một vị thần ác) vói sự hèn hạ, yếu đuối trong thực chất (tần ngần do dự đi đi lại lại từ nhà trong ra nhà ngoài, lòng đầy đắn đo, lo âu).

Đoạn lời thoại này cho ta hiểu vì sao sau đó Mtao Mxây cứ muốn “nhường” đối thủ múa khiên trước.

Anh (chị) có thể theo gọi ý trên để tiếp tục liệt kê và phân tích những dẫn chứng rút ra từ văn bản.

Lưu ý:

– Diễn xướng sử thi Tây Nguyên là một lối kể chuyện bằng một vở diễn độc đáo cho đến nay mới chỉ thấy có ở Tây Nguyên : vở diễn dành cho “một sân khấu một diễn viên” (Nhi-cu-lin). Bởi vậy ngôn ngữ đối thoại của các nhân vật nhịều khi cũng là hành động của họ. Lí luận văn học gọi đây là tính hành động của ngôn ngữ kịch.

– Trong văn bản khan, lòi kể của nghệ nhân không chỉ có chức năng dẫn truyện (như trong văn bản kịch hiện đại) mà còn có chức năng bộc lộ thái độ của ngưòi kể và chức năng giao lưu giữa ngưòi kể với người nghe bỏi khan là một hình thức sinh hoạt văn nghệ dân gian, qua đó ngưòi kể và người nghe cùng tìm đến sự nhất trí trong cách đánh giá, nhìn nhận các nhân vật.

Chính do đặc điểm này mà việc phân tích lời kể của nghệ nhân giúp ta hiểu được thái độ và tình cảm của toàn thể cộng đồng Ê-đê đối vói những gì được văn bản khan thuật lại.

Câu 2. a) Nhận định thứ nhất muốn nhấn mạnh quan niệm thẩm mĩ của tập thể bộ lạc Ê-đê thòi đại Đăm Săn về “một người đàn ông đẹp” :

- Đó là một ngưòi đàn ông đẹp về hình thể, sức vóc.

- Đó còn là một người đàn ông có đủ mọi phẩm chất mà toàn thể tộc người đang mơ ước có được (cao thượng, dũng cảm, ngoan cường, lao động và chiến đấu đều phải giỏi, hết mình vì sự thịnh vượng, giàu có, hùng mạnh của bộ lạc).

- Cao hơn nữa, một người đàn ông đẹp là phải có sự thống nhất, sự trùng khít giữa sự tự đánh giá với sự đánh giá của cộng đồng về anh ta ; danh tiếng của anh ta là danh tiếng của cộng đồng.

HS có thể tìm trong đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây những dẫn chứng sinh động cho một quan niệm về vẻ đẹp hoàn chỉnh, hoàn mĩ của người đàn ông Ê-đê được biểu hiện ở Đăm Săn – người tù trưởng anh hùng và phân tích để thấy đó vừa là vẻ đẹp cần có ở mỗi ngưòi đàn ông, vừa là vẻ đẹp cần có ở mọi người đàn ông nói chung trong xã hội thờii Đăm Săn.

1. b) Nhận định thứ hai muốn nói về thái độ, động cơ tình cảm của nghệ nhân kể khan (và qua đó là thái độ, động cơ tình cảm của toàn thể tộc người Ê-đê – những người sáng tạo, lưu hành, và thưởng thức bản khan trong môi trường sinh hoạt văn hoá mà chính họ tham gia trực tiếp) đối với “cuộc đời của người dũng sĩ và những chiến công của chàng”. Nghĩa là qua việc ca ngợi Đăm Săn và bằng việc ca ngợi Đăm Săn, nghệ nhân Ê-đê muốn ca ngợi toàn thể bộ lạc mình – từ ngưòi tù trưởng đến tất thảy những người dân thường, từ vị thủ linh oai hùng, “ngang tàng từ trong bụng mẹ” cho đến “nghìn chim sẻ, vạn chim ngói”. Nói khác đi, Nhi-cu-lin muốn nhấn mạnh đến tính chất toàn dân của hình tượng Đăm Săn.

Dựa vào gợi ý trên, anh (chị) hãy đọc kĩ đoạn trích trong SGK, tìm ra những câu, những đoạn, những từ ngữ, hình ảnh, chi tiết nói lên được những khía cạnh mà lời gợi ý đưa ra. Điều quan trọng là để có thể phát biểu ý kiến riêng của mình (tán thành hay không tán thành, hay thấy còn phải bổ sung thêm khía cạnh mói của vấn đề,…), anh (chị) cần phải có lập luận, chứng minh cụ thể, tuyệt đối tránh lối trả lời chung chung, hời hợt.

Câu 3. B là phương án đúng.

Ở đây không hề có mâu thuẫn. Đây là điểm đặc trưng cho kiểu nhân vật anh hùng sử thi: mọi hành động của nhân vật có vẻ ngoài như là chỉ xuất phát từ mục đích cá nhân, nhưng thực chất .sâu xa bên trong lại hoàn toàn phù họp vói khát vọng/nhu cầu, tính cách của toàn thể cộng đồng.

Dựa vào gợi ý trên, anh (chị) cần phân tích sao cho nổi bật được sự thống nhất giữa động cơ ban đầu “thúc ép” Đăm Săn đi đánh Mtao Mxây vói cái động cơ khiến cho khi đã chiến thắng kẻ thù rồi, chàng lại “quay ra” chỉ biết say sưa vói bao của cải và nô lệ vừa giành được, với viễn tưởng về oai danh lừng lẫy của mình và về sự hùng mạnh của bộ lạc, “dường như” quên hẳn động cơ ban đầu.

Lí giải được điều này có nghĩa là anh (chị) đã hiểu sâu sắc bản chất của hình tượng anh hùng sử thi và điều gì đã tạo nên vẻ đẹp một đi không trở lại mà đời sau “không thể bắt chước” (Mác) của kiểu hình tượng anh hùng đó.

Câu 4. Các biện pháp nghệ thuật sau đã được sử dụng: so sánh, phóng đại, so sánh trùng điệp, liên tiếp nhiều vế, từ mô tả từng phần đến mô tả bằng một nhận xét bao trùm, khái quát (với một từ rất Ê-đê có giá trị khái quát cao).

Anh (chị) cần thực hiện hai yêu cầu:

- Thống kê và phân loại các biện pháp nghệ thuật (với dẫn chứng cụ thể) đã được sử dụng.

- Phân tích giá trị của từng biện pháp đó trong việc mô tả hình tượng ngưòi anh hùng sử thi vừa chân thực vừa có phần hư cấu hết sức độc đáo; phân tích giá trị của những biện pháp đó trong việc bộc lộ tình cảm của nghệ nhân kể khạn (qua đó, của toàn thể nhân dân) đối vói nhân vật anh hùng sử thi.

- NV2: GV phát phiếu học tập cho HS, yêu cầu HS làm việc theo cặp để hoàn thành BT.

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét, bổ sung. Sau đó, GV chữa bài.

Gợi ý đáp án:

Câu 1. Bài làm dựa trên những ý cơ bản sau:

- Đăm Săn là sử thi anh hùng của dân tộc Tây Nguyên

- Nội dung kể về chiến công của người anh hùng Đăm Săn, một tù trưởng hùng mạnh.

- Chiến công chính của chàng là dám chống lại cả tục "nối dây", chặt cả cây thần smuk, chiến thắng các tù trưởng thù địch, làm cho buôn làng ngày càng trở nên giàu mạnh. Cuối cùng, chàng đã chết trong rừng Sáp Đen vì đi cầu hôn Nữ thần Mặt Trời, thể hiện khát vọng phóng túng của một tù trưởng anh hùng. Đăm Săn chết nhưng đã có cháu của chàng nối tiếp con đường của cậu mình.

Câu 2. Mtao - Mxây cũng là một tù trưởng giàu mạnh , cho nên y mới dám tới cướp vợ của Đăm Săn. Nhưng trong cuộc chiến với tù trưởng Đăm Săn, y đã thất bại vì không có sức mạnh và trí thông minh như Đăm Săn, y cũng không được Ông Trời ủng hộ (Theo quan niệm thời xưa của người Ê đê : người anh hùng luôn được Trời giúp đỡ).

Câu 3. Các tình tiết và lời nói để chứng minh:

- Trong cuộc chiến đấu đó, Đăm Săn được sự ủng hộ của Ông Trời : "Vậy thì cháu hãy lấy một cái chày mòn ném vào vành tai hắn là được".

- Đăm Săn là người biết đoàn kết hai bộ tộc, không phải chiến đấu vì sự thù hằn hay vì mục đích cá nhân đơn thuần. Sau chiến thắng, chàng đã thuyết phục được tôi tớ của Mtao - Mxây đi theo chàng: "...Hỡi anh em trong nhà, hỡi bà con trong làng, xin mời tất cả đến với ta!".

- Đăm Săn được sự phục tùng của tôi tớ Mtao - Mxây : "Ơ tất cả tôi tớ bằng này! Các ngươi có đi với ta không?" . Dân làng : "Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?".

Đăm Săn mở tiệc linh đình để cúng tế thần linh và thết đãi cả làng,..

Câu 4. Các tình tiết được sắp xếp theo trật tự gồm:

- Đăm Săn gọi Mtao - Mxây xuống giao chiến

- Hiệp đấu thứ nhất, Mtao - Mxây không đâm trúng Đăm Săn.

- Hiệp đấu thứ hai, Đăm Săn chiến thắng, cắt đầu Mtao - Mxây.

- Tôi tớ của Mtao - Mxây đi theo Đăm Săn, Đăm Săn dẫn họ về làng và mở tiệc ăn mừng.

Câu 5. Đoạn trích cho thấy đề tài chiến tranh có ý nghĩa rất lớn đối với lịch sử văn học nhân loại vì đây là một trong những vấn đề mà nhân loại luôn phải đối mặt : chiến tranh hay hòa bình?

Trong các cuộc chiến tranh, chiến công của người anh hùng luôn đóng vai trò quyết định số phận của dân chung cũng như quyết định bước đi của lịch sử.

Sử thi anh hùng hay còn gọi là anh hùng ca là thể loại văn học luôn phản ánh đề tài lịch sử, trong đó phản ánh và ngợi ca chiến công của nhân vật anh hùng. Khung cảnh trong sử thi luôn hoành tráng . Chân dung người anh hùng luôn có vẻ rực rỡ nhờ biện pháp phóng đại, thái độ tôn vinh của người kể chuyện cũng như các nhân vật phụ trong tác phẩm.