Soạn mới giáo án Ngữ văn 11 CTST bài 6 Văn bản 2: Muối của rừng

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV yêu cầu HS và làm việc cá nhân, thực hiện nhiệm vụ sau:

·  Trình bày những thông tin cơ bản về tác giả, tác phẩm.

·  Tóm tắt nội dung của truyện ngắn “Muối của rừng”.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả chuẩn bị.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

I. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Tác giả

- Nguyễn Huy Thiệp (1950 – 2021) sinh ở Thái Nguyên, là nhà văn có nhiều đóng góp trong việc đổi mới nội dung và hình thức nghệ thuật của văn xuôi Việt Nam đương đại.

- Ông để lại hơn 50 truyện ngắn, 10 kịch bản, 4 tiểu thuyết, nhiều bài phê bình văn học và thành công nhất với thể loại truyện ngắn.

- Truyện ngắn của ông đề cập đến nhiều vấn đề nóng hổi của đời sống đương đại và khá đa dạng trong cách viết (hoặc chủ trọng vào xung đột, kịch tính, hoặc kết hợp giữa tự sự với trữ tình, hoặc hoà trộn thực với ảo, hiện đại và dân gian,...).

2. Tác phẩm

- “Muối của rừng” –  là tác phẩm nằm trong một chuỗi các tác phẩm về đề tài đi săn của Nguyễn Huy Thiệp, xuất bản năm 1986. Những năm 1980 đối với Việt Nam là thập niên của sự biến thiên to lớn trong toàn bộ đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa thông qua công cuộc Đổi mới năm 1986.

3. Tóm tắt

Truyện được kể theo trình tự thời gian cuộc đi săn của ông Diểu từ lúc bắt đầu đến khi ông trở về. Mùa xuân, sau tết nguyên đán một tháng là thời gian thích nhất ở rừng. Mưa xuân ấm áp, rừng ẩm ướt, cây cối đâm chồi nảy lộc,… Đúng lúc ấy, ông Diểu đi săn. Ông đội mũ, đi giầy, nai nịt quần áo gọn gàng, và mang theo khẩu súng hai nòng tuyệt vời mà thằng con ông từ nước ngoài gửi về cho. Ông Diểu đi sâu vào rừng, men theo chân núi đá vôi đến cánh rừng dâu da săn khỉ. Ông nhìn thấy gia đình nhà khỉ có khỉ đực, khỉ cái và khỉ con đang chăm sóc nhau. Cho rằng hành động chọn quả ngon chén trước rồi mới ném cho “vợ” của khỉ bố thật là đê tiện, ông Diểu nhắm bắn vào khỉ bố. Ngay sau đó, một cảm giác sợ hãi và có chút hối hận xuất hiện trong ông. Khỉ mẹ và khỉ con hoảng sợ chạy theo đàn nhưng được một đoạn thì khỉ mẹ quay lại. Ông cho đó là hành động đạo đức giả nên giương súng toan bắn khỉ cái. Khỉ cái sợ hãi  bỏ chạy nhưng rồi ngay sau đó nó lại tiếp tục quay trở lại, ôm khỉ đực vào lòng và bỏ chạy. Ông ném khẩu súng đuổi theo thì khỉ con từ đâu xông ra vồ lấy. Để cứu khỉ bố và khỉ mẹ, khỉ con ôm theo cây súng lao mình xuống vực. Hành trình đuổi theo con mồi, bắt được con mồi rồi băng bó cho nó, chứng kiến tình nghĩa thủy chung của loài vật đã khiến ông Diểu thay đổi suy nghĩ và nhận thức về tự nhiên. Cuối cùng, ông quyết định buông bỏ con mồi. Ông ra về trần truồng trong mưa xuân. Trên đường đi, ông Diểu may mắn gặp được loài hoa tử huyền ba mươi năm mới nở một lần. Khi hoa tử huyền nở là rừng kết muối, điềm báo đất nước thanh bình, mùa màng sung túc…Truyện kết thúc đậm màu sắc huyền thoại đó là sự xuất hiện của loài hoa tử huyền. Đây là lối kết thúc mở giàu chất thơ và góp phần khắc sâu chủ đề của tác phẩm.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Phân tích nhân vật, câu chuyện và điểm nhìn của văn bản Muối của rừng.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS chia lớp thành 3 nhóm, thực hiện những yêu cầu sau:

·  Hãy liệt kê các sự kiện chính của câu chuyện và cho biết:

a. Nhân vật ông Diểu được quan sát chủ yếu từ ngoại hình, hành động hay nội tâm qua cái nhìn của ai, ngôi kể nào?

b. Cách sử dụng điểm nhìn, ngôi kể như vậy tạo ưu thế gì trong việc thể hiện nội dung câu chuyện?

·  Cách phản ứng của bầy khỉ trong truyện cho thấy điểm gì đặc biệt trong mối quan hệ giữa các thành viên của gia đình khỉ? Sự thay đổi thái độ đối với bầy khỉ thể hiện nét tính cách nào của nhân vật ông Diểu?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 HS đại diện mỗi nhóm trình bày kết quả chuẩn bị.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Phân tích sự thay đổi điểm nhìn, sự kết nối giữa lời người kể chuyện và nhân vật

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc văn bản Muối của rừng, thảo luận nhóm nhỏ (4 – 6 HS) và trả lời câu hỏi:

·  Đọc kĩ đoạn “Sự hỗn loạn của cả đàn khỉ ... lừa ông sao được?”, liệt kê các câu văn trong đoạn vào bảng và nhận xét về sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật (hoàn thiện bảng SGK trang 21).

·  Trong quan điểm của người kể chuyện, “muối của rừng” kết tinh từ đâu và chủ yếu được gửi gắm trong hình ảnh, chi tiết nào?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 HS đại diện mỗi nhóm trình bày kết quả chuẩn bị.

- HS lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Phân tích tác động của truyện ngắn, so sánh hai văn bản của hai thời kì khác nhau

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc văn bản Muối của rừng, chia lớp thành 2 nhóm và trả lời câu hỏi:

·  Theo bạn, truyện ngắn Muối của rừng hấp dẫn bởi nội dung câu chuyện hay cách kể chuyện? Vì sao?

·  Theo bạn, cách quan sát và thể hiện mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên trong hai truyện ngắn Muối của rừng (Nguyễn Huy Thiệp, 1986), Chiều sương (Bùi Hiển, 1941) có những điểm tương đồng, khác biệt nào? Từ thời điểm sáng tác, bối cảnh văn hoá – xã hội của mỗi truyện, hãy lí giải sự tương đồng và khác biệt ấy.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 HS đại diện mỗi nhóm trình bày kết quả chuẩn bị.

- HS lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

Nhiệm vụ 3: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, trả lời sau:

 Hãy rút ra giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của văn bản “Muối của rừng”.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, rút ra Tổng kết đặc trưng của truyện thơ Nôm qua văn bản Trao duyên.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại 1 – 2 HS trình bày đặc trưng thể loại truyện thơ Nôm qua bài Trao duyên..

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Nhân vật, câu chuyện và điểm nhìn của văn bản Muối của rừng.

1. Những sự kiện chính của câu chuyện:

- Mùa xuân, ông Diểu đi săn. Ông bắn hạ khỉ bố.

- Khỉ bố bị thương nặng, khỉ mẹ quyết tâm cứu khi bố.

- Khỉ con xuất hiện cướp súng của ông Diểu và cùng rơi xuống vực với khẩu súng.

- Ông Diểu vác khi bố về trong tình trạng khỉ mẹ lẽo đẽo theo sau.

- Ông Diểu động lòng trước tình trạng và tình cảm của hai vợ chồng nhà khỉ, ông băng bó vết thương cho khỉ bố và tha cho nó,

- Ông Diểu trở về nhà trong làn mưa xuân dịu dàng và những đoá hoa tử huyền nở rộ mà 30 năm mới nở một lần.

a. Nhân vật ông Diểu

Gợi ý cho HS liệt kê các chi tiết miêu tả ngoại hình, hành động, nội tâm của ông Diểu:

- Ngoại hình: Tuổi trung niên, thấp khớp, đôi lúc còn khoẻ mạnh.

– Hành động: Bắn hạ khi bố, đuổi theo khi con, tha chết cho khỉ bố, trở về nhà,...

Nội tâm: Được quan sát và miêu tả nhiều nhất qua nhiều trạng thái cảm xúc sợ hãi, run lên, tức giận, buồn bã, kinh hoàng, thương hại, thất vọng....

=> Nhân vật ông Diểu được quan sát qua cả ngoại hình, hành động và nội tâm. Nhưng nhiều nhất là qua hành động và nội tâm. Đặc biệt là những độc thoại nội tâm của ông Diểu qua cái nhìn của ngôi thứ ba hạn trị, ngôi kể cũng là ngôi thứ ba.

b. Tác dụng của việc sử dụng điểm nhìn, ngôi kể

Cách kể này thể hiện được tính khách quan, tạo sự hấp dẫn cho câu chuyện vì người đọc không biết trước diễn biến câu chuyện.

2. Cách phản ứng của bầy khỉ trong truyện

- VB truyện miêu tả mối quan hệ khăng khít của gia đình khỉ khỉ bố, khỉ mẹ, khỉ con. Mối quan hệ này thể hiện qua cao trào là khỉ bố bị bắn, khỉ con vì cứu bố mà rơi xuống vực, khi mẹ quyết tâm cứu khỉ bố dẫn đến kết cuộc là ông Diểu mềm lòng trước tình cảm đó và đã tha chết cho cả gia đình khỉ.

- Rõ ràng, toàn bộ câu chuyện là quá trình chuyển biến suy nghĩ và tính cách của ông Diểu. Nếu như ban đầu, cách ông nhìn nhận và hành xử với gia đình khỉ còn mang tính áp đặt, chủ quan. Ví dụ, ông cho hành vi của khỉ mẹ là đạo đức giả, gian dối, đáng căm ghét thì càng về sau, ông càng thay đổi. Ông kinh hoàng và hối hận khi khỉ con rơi xuống vực, ông băng bó vết thương cho khi bố, động lòng trắc ẩn trước sự kiên trì của khỉ mẹ và cuối cùng ông tha chết cho chúng. Từ thái độ bể trên, áp đặt đến sự thấu hiểu, quan tâm và hành xử ngang bằng, ông Diểu đã hoàn toàn thay đổi. Thiên nhiên đã dạy cho ông một bài học lớn: Đó là con người và sinh vật tự nhiên ngang bằng, bình đẳng như nhau. Hành trình đi săn cũng là hành trình đi tìm nhân bản của chính ông.

II. Sự thay đổi điểm nhìn, sự kết nối giữa lời người kể chuyện và nhân vật

1. Đoạn “Sự hỗn loạn của cả đàn khỉ ... lừa ông sao được?”:

- GV gợi mở theo bảng ở PHỤ LỤC 3.

- Nhận xét: Trong VB, tác giả đã xếp đặt rất nhiều đoạn có sự kết hợp giữa lời người kể chuyện, lời nhân vật, các đối thoại (giữa ông Diểu – đàn khỉ, ông Diểu – thiên nhiên, ông Diểu – bản thân), những giao tiếp này có khi bằng lời nói, ánh mắt, động tác.

4. “Muối của rừng” trong quan điểm của người kể chuyện

- Trong VB, sự thay đổi, chuyển mình của thiên nhiên khá đột ngột, dường như là những điểm báo dữ hay lành.

Ví dụ: Núi lở → ông Diểu mất hết quần áo, đồ đạc; những bông hoa tử huyền nở rộ một cách bất ngờ, huyền bí → khi ông Diểu tha chết cho khỉ bố.

- Như vậy, có thể nhìn thấy thông điệp của tác giả muốn truyền tải về mối quan hệ gắn bó giữa con người và thiên nhiên, chỉ khi nào con người nhận thức được ý nghĩa thực sự của cuộc sống, chọn đứng về phía cái thiện, thì lúc đó thiên nhiên mới ban phát quà tặng cho con người. Vậy “muối của rừng” chính là khi con người đối diện với “bản lai diện mục” đơn sơ của mình, trần trụi, lạnh lùng, nhưng thiện lương, thuần khiết.

=> Có người cho rằng “muối của rừng” là hình ảnh hoa tử huyền 30 năm mới nở một lần, biểu tượng của sự ấm no, hạnh phúc; nhưng thật ra hình ảnh “muối của rừng” bàng bạc trong suốt tác phẩm, đó có thể là khi ông Diểu “cay cay sống mũi”, nhận thức “một nỗi buồn tê tái đến tận đáy lòng”, khi ông hiểu rằng “hoá ra ở đời trách nhiệm đè lên từng sinh vật quả thật nặng nề, khi con khỉ đực “nghiêng đôi mắt ươn ướt nhìn ông”, “đôi mắt đờ dại nhìn ông cầu khẩn”,...

=> “Muối của rừng” chính là kết tinh của quá trình đấu tranh của cái thiện chiến thắng cái ác trong mỗi con người ở bất kì hành trình nào, tình huống nào.

II. Tác động của truyện ngắn, so sánh hai văn bản của hai thời kì khác nhau

1. Sức hấp dẫn của truyện ngắn muối của rừng

- HS tham khảo 3 phương án trả lời:

+ Phương án 1: Muối của rừng hấp dẫn do nội dung câu chuyện có kết cấu đơn giản là cuộc đối đầu giữa con người (ông Diểu) và đôi khỉ. Ông Diểu đại diện cho thế giới văn minh, được trang bị đầy đủ thì hai vợ chồng khỉ là hiện thân của thiên nhiên. Câu chuyện hấp dẫn ở chỗ ít nhân vật, tưởng chừng đơn giản, nhưng lại là quá trình biến đổi tính cách, con người ông Diểu từ ý định phá huỷ thiên nhiên đến cứu rỗi và trở về với thiên nhiên. Theo dõi quá trình đó, ta mới nhận thấy câu chuyện hấp dẫn và đem đến nhiều ý nghĩa sâu sắc.

+ Phương án 2: Muối của rừng hấp dẫn do cách kể chuyện. Từ câu 3, GV cần giúp HS nhận thấy tổ chức trần thuật và cách kể chuyện linh hoạt, đa điểm nhìn, xen kẽ giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật trong câu chuyện. Từ những sáng tạo đó, người đọc hồi hộp theo dõi cuộc đi săn của ông Diểu và cuối cùng mãn nguyện với kết cục mà ông Diểu hành xử với tự nhiên.

+ Phương án 3: Do câu chuyện và cả cách kể chuyện.

2. So sánh VB Chiều sương và VB Muối của rừng

- GV gợi mở theo bảng ở PHỤ LỤC 4.

III. Tổng kết

1. Nội dung

- Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên: Giữa con người với thiên nhiên không còn khoảng cách, con người trở về với bản thể của mình. Người đọc cảm nhận được điều đó, và tự nhìn lại những hành động của mình với thiên nhiên, tự vấn xem phải chăng bản thân ta đang ngộ nhận về giá trị của chính mình?

- Cuộc đấu tranh giữa thiện và ác: Đọc truyện “Muối của rừng”, tôi có cảm giác như bản thân đang ở giữa một thế giới tràn đầy tình thương, một thế giới mà nơi cái thiện đã chiến thắng cái ác. Thế giới tâm hồn con người thanh sạch và đẹp đẽ hơn nhờ “làn mưa xuân” ấy – làn mưa xuân của tâm tưởng, làn mưa xuân đem đến sự thư thái trong tâm hồn. Con người hoàn thành hành trình trở về với bản chất tốt đẹp nhất, trở về nguồn cội.

=> Theo một cách hiểu khác, “Muối của rừng” còn đem đến cho ta một suy nghĩ về tình người, tình cảm trong đời sống. Tác phẩm thể hiện niềm tin của nhà văn, tin vào thiên lương, tin vào con người bản nguyên thuần phác.

2. Nghệ thuật

- Thể loại: truyện ngắn.

- Nhiều những hình ảnh ước lệ mang triết lý sâu sắc trong một giọng văn lạnh lùng, kiêu bạc thấm đẫm con chữ.

- Lối viết cực ngắn trong một cốt truyện đơn giản.

- Cách xây dựng nhân vật và tình huống truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đã được “lạ hóa”, chẳng giống bất kỳ ai.

- Nhân vật được xây dựng qua hành động, cử chỉ, diễn biến tâm trạng với cuộc đấu tranh giữa thiện và ác trong chính con người ông Diểu để rồi cái thiện đã chiến thắng.