Ngày soạn: …/…/…

Ngày dạy: …/…/…

BÀI 1: THÔNG ĐIỆP TỪ THIÊN NHIÊN (TÙY BÚT, TẢN VĂN)

TIẾT …: VĂN BẢN 1: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?

1. MỤC TIÊU
2. Kiến thức

• Ôn tập về thể loại tùy bút.
• Cảm nhận về đặc sắc nội dung và nghệ thuật của văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?
• Hiểu được đặc trưng thể loại kí trong văn học Việt Nam hiện đại.
• Hiểu được giá trị văn hóa, triết lí nhân sinh từ văn bản.

2. Năng lực chung

Năng lực chung

• Năng lực tự học và tự chủ: Tìm kiếm thông tin, đọc sách giáo khoa, quan sát hình ảnh để hiểu về văn bản đã học.
• Năng lực giao tiếp và hợp tác: Thảo luận nhóm để thực hiện phiếu học tập, hợp tác để giải quyết vấn đề về văn bản đã học.
• Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Thu thập và làm rõ các thông tin liên quan đến bài học; biết đề xuất và phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề.

Năng lực riêng biệt

• Năng lực thu thập thông tin liên quan đến tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?
• Năng lực trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về tác phẩm.
• Năng lực phân tích, đánh giá được đặc điểm nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm.
• Năng lực cảm thụ văn học: bình luận, nêu cảm nhận riêng về những chi tiết tiêu biểu trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm.
• Năng lực đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại: phân tích ý nghĩa hình tượng nghệ thuật, phân tích cái tôi tác giả trong văn bản; đánh giá những sáng tạo độc đáo của nhà văn.
• Năng lực phân tích, so sánh văn bản với các văn bản khác cùng thể loại, cùng chủ đề.

3. Về phẩm chất

• Yêu mến, tự hào, trân trọng vẻ đẹp của quê hương, đất nước, con người.
• Có cách ứng xử thân thiện, tích cực với môi trường.
• Ý thức giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống.

1. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
2. Chuẩn bị của giáo viên

• Giáo án;
• Phiếu bài tập;
• Tranh ảnh về tác giả, tác phẩm;
• Bảng phân công nhiệm vụ cho HS hoạt động trên lớp;
• Bảng giao nhiệm vụ học tập cho HS ở nhà;

2. Chuẩn bị của HS: SGK, SBT Ngữ Văn 11, soạn bài theo hệ thống câu hỏi hướng dẫn bài học, vở ghi.

III.  TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1. KHỞI ĐỘNG
2. Mục tiêu: Tạo hứng thú cho HS, thu hút HS sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập từ đó khắc sâu kiến thức nội dung văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?
3. Nội dung:

• GV cho HS xem video, hình ảnh về dòng sông Hương xứ Huế.

https://www.youtube.com/watch?v=2DHeMb9NL1Q

• GV cho HS nêu cảm nhận về dòng sông Hương sau khi xem video, hình ảnh.

1. c. Sản phẩm:

• HS xem video, quan sát hình ảnh thủy trình sông Hương và nêu cảm nhận của bản thân.

1. Tổ chức thực hiện

• GV cho HS xem video, quan sát hình ảnh về thủy trình sông Hương.
• GV gọi 1 – 2 HS phát biểu cảm nhận của bản thân về video.
• GV dẫn dắt vào bài: Rất nhiều người trong chúng ta khắc sâu hình ảnh quê hương bằng dòng sông với muôn màu vẻ khác nhau, nhất là các nhà thơ, nhà văn. Dòng sông trong tim Tế Hanh là hình ảnh “Nước gương trong soi tóc những hàng tre”, trong Hoàng Cầm là “Xanh xanh bãi mía bờ dâu”… Một dòng sông vừa hung bạo vừa trữ tình và đẹp như một người đàn bà kiều diễm làm chúng ta không thể nào quên được Nguyễn Tuân – nhà văn nổi tiếng với thể tùy bút. Hoàng Phủ Ngọc Tường, người con của xứ Huế cũng có những cảm xúc vừa sâu lắng, mãnh liệt, vừa tha thiết, chân thành về dòng sông Hương quê hương ông qua bút kí “Ai đã dặt tên cho dòng sông?”.

1. HỆ THỐNG LẠI KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Ôn tập kiến thức chung về văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”

1. Mục tiêu: Hệ thống lại và nắm vững kiến thức chung về thể loại, tác giả,… của văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?
2. Nội dung:

• HS thảo luận nhóm 4 người: Lập bảng so sánh thể loại tùy bút và tản văn.
• GV cho HS xem video về tiểu sử tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường, sau đó trình bày những hiểu biết về tác giả.

https://www.youtube.com/watch?v=__KvXds0i0o (từ 0:24 đến 2:29)

• GV nêu yêu cầu để HS trình bày những kiến thức chung về tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?

1. Sản phẩm:

• Bảng so sánh thể loại tùy bút và tản văn.
• Câu trả lời của HS về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường và tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?

1. Tổ chức thực hiện

Hoạt động 2: Khám phá văn bản

1. Mục tiêu: Phân tích, cảm nhận được những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật cũng như những đặc trưng của thể loại bút kí qua đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?
2. Nội dung: GV cho HS thảo luận nhóm, vẽ sơ đồ dàn ý phân tích văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?
3. Sản phẩm học tập: Sơ đồ dàn ý phân tích văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông? của HS và kiến thức HS tiếp thu được liên quan đến văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?
4. Tổ chức thực hiện

Gợi ý sơ đồ phân tích văn bản:

1. BÀI TẬP LUYỆN TẬP - VẬN DỤNG
2. Mục tiêu: Học sinh được củng cố lại kiến thức thông qua bài tập luyện tập, vận dụng.
3. Nội dung: HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời câu hỏi.
4. Sản phẩm: HS làm các bài tập.
5. Tổ chức thực hiện:

• GV yêu cầu HS thực hiện hoàn thiện bài tập trong PBT sau:

Nhiệm vụ 1. GV phát đề luyện tập theo từng bàn, các bạn trong cùng bàn thảo luận, khoanh vào đáp án đúng:

PHIẾU BÀI TẬP SỐ 1

Câu 1: Phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường là gì?

1. Kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…
2. Xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới bằng những câu tự do, xóa bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo bằng nhịp điệu bất thường để mở đường cho một cơ chế liên tưởng phóng khoáng nhằm đem đến cho tác phẩm một mĩ cảm hiện đại với hệ thống hình ảnh và ngôn từ mới mẻ.
3. Giàu chất suy tưởng triết lí mang vẻ đẹp trí tuệ và sáng tạo hình ảnh đa dạng, phong phú, ngòi bút thông minh tài hoa.
4. Tất cả các đáp án trên đều sai.

Câu 2: Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” được sáng tác vào năm nào?

Câu 3: Câu văn “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất” đã nêu lên điểm đặc biệt gì của sông Hương?

1. Quá trình hình thành, kiến tạo của dòng sông qua nhiều thế kỉ.
2. Vẻ đẹp dữ dội, hùng tráng của dòng sông Hương ở đoạn thượng lưu.
3. Những bí ẩn về hành trình của sông Hương trước khi xuôi về cố đô Huế.
4. Trong các dòng sông đẹp trên thế giới chỉ có dòng sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất – thành phố Huế.

Câu 4: Theo tác giả, sông Hương mang vẻ đẹp trầm mặc nhất là ở đâu?

1. Đoạn giữa lòng Trường Sơn.
2. Đoạn chảy chân đồi Thiên Mụ xuôi về Huế, nơi có những lăng tẩm của vua chúa nhà Nguyễn thấp thoáng trong cánh rừng thông u tịch.
3. Đoạn vùng ngoại ô Kim Long.
4. Đoạn từ Cồn Hến qua Vĩ Dạ rồi rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp thị trấn Bao Vinh.

Câu 5: Nhịp điệu chậm rãi, lặng tờ của dòng sông Hương khi chảy qua thành phố Huế được tác giả so sánh với hình ảnh nào?

1. Những đám băng trôi trên sông Nê-va qua các cung điện Pê-téc-bua để ra biển Ban-tích.
2. Người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya trên dòng sông Hương.
3. Điệu slow tình cảm, trữ tình.
4. Những hoa đăng bồng bềnh chao nhẹ trên mặt nước trong những đêm hội rằm tháng Bảy.

Câu 6: Nhà thơ nào không được nhắc đến trong đoạn trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” khi tác giả nói về sông Hương như một “dòng thi ca” trong lịch sử văn học dân tộc?

1. Huy Cận.
2. Tản Đà.
3. Tố Hữu.
4. Cao Bá Quát.

Câu 7: Dòng nào sau đây là không đúng khi nói về đoạn trích?

1. Đoạn trích thể hiện vốn hiểu biết sâu rộng của nhà văn về nhiều lĩnh vực: văn hóa, địa lí, lịch sử, văn chương.
2. Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và rất mực tài hoa.
3. Đoạn trích thể hiện tình yêu đắm say, sự gắn bó thiết tha, sâu nặng của tác giả với dòng sông Hương, với đất và người xứ Huế.
4. Giọng điệu thông minh, sắc sảo pha lẫn sự hóm hỉnh, từng trải.

Câu 8: Câu văn “Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại” sử dụng những biện pháp tu từ gì?

1. Nhân hóa, ẩn dụ.
2. So sánh, ẩn dụ.
3. Nhân hóa, so sánh.
4. Ẩn dụ, hoán dụ.

Câu 9: Giá trị nội dung của đoạn trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là gì?

1. Là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của đoạn văn là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử, địa lí và văn chương cùng một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.
2. Là một áng văn đẹp làm nên từ tình yêu đất nước say đắm, thiết tha của một con người muốn dùng văn chương để ca ngợi vẻ đẹp vừa kì vĩ, hào hùng vừa trữ tình, thơ mộng của thiên nhiên.
3. A, B đều đúng.
4. A, B đều sai.

Câu 10: Giá trị nghệ thuật của đoạn trích là gì?

1. Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa.
2. Cảm nghĩ mới mẻ của tác giả về đất nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện: lịch sử, địa lí, văn hóa.
3. Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, khách quan và chủ quan. Chủ quan là có sự trải nghiệm của bản thân. Khách quan là đối tượng miêu tả - dòng sông Hương.
4. A, C đúng.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

• GV tổ chức cho HS thảo luận nhóm đôi, hoàn phiếu phiếu bài tập số 1.

Bước 2: Tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

• HS thảo luận nhóm đôi, hoàn thành phiếu bài tập số 1.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

• GV thu phiếu bài tập, cùng cả lớp chữa bài, đưa ra đáp án:

Nhiệm vụ 2. GV chia lớp thành các nhóm, thảo luận, tìm ra câu trả lời cho phiếu bài tập số 2

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Bước 2: Tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nhận phiếu bài tập, thảo luận nhóm và hoàn thành phiếu bài tập.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Các nhóm trình bày kết quả thảo luận trước lớp.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

Gợi ý đáp án:

Câu a:

Chủ đề của đoạn trích: Vẻ đẹp dòng sông Hương đoạn chảy qua vùng đồng bằng và ngoại vi thành phố Huế.

Câu b:

Phương thức biểu đạt chính: miêu tả.

Câu c: Phải nhiều thế kỉ qua, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.

- Biện pháp tu từ: ẩn dụ (hình ảnh con sông Hương được ví với người gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, đang chờ người tình mong đợi của mình đến đánh thức).

- Tác dụng: Mang đến cho dòng sông Hương vẻ đẹp dịu dàng, nữ tính, duyên dáng, thơ mộng và lãng mạn.

Câu d: Tác dụng của biện pháp so sánh

- dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi à Gợi tả vẻ đẹp mềm mại, thiết tha, nhẹ nhàng của dòng sông Hương.

- Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương, như triết lí, như cổ thi, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ, ngân nga từ bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà… à khơi gợi trí tưởng tượng của người đọc về dòng sông Hương đã tồn tại từ xa xưa, trải dài với vẻ đẹp nhẹ nhàng, thơ mộng, cổ kính.

Câu e:

- Vẻ đẹp dòng sông Hương: vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng vừa cổ kính, trầm mặc đậm chất Huế.

- Tình cảm của tác giả: Tình yêu tha thiết, sự gắn bó sâu sắc và tự hào của nhà văn về dòng sông quê hương.

Nhiệm vụ 3. GV giao BTVN cho HS

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

• Vẽ một bức tranh về dòng sông Hương theo tưởng tượng của em sau khi học văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông?
• Tìm đọc văn bản Người lái đò sông Đà (trích tùy bút Sông Đà - Nguyễn Tuân) rồi lập dàn ý cho đề văn sau:

Cảm nhận của anh/chị về hai đoạn văn sau:

1. (...) Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân. Tôi đã nhìn say sưa làn mây mùa xuân bay trên Sông Đà, tôi đã xuyên qua đám mây mùa thu mà nhìn xuống dòng nước Sông Đà. Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hến của sông Gâm, sông Lô. Mùa thu nước Sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về (...)

(Người lái đò Sông Đà - Nguyễn Tuân)

2. (...) Từ Tuần về đây, sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn, vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản để sắc nước trở nên xanh thẳm, và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo mà từ đó, người ta luôn luôn nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi. Những ngọn đồi này tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” như người Huế thường miêu tả (...)

(Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

• HS tiếp nhận, thực hiện và hoàn thành các BTVN vào vở.

Bước 3: Báo cáo kết quả học tập và thảo luận

• HS trình bày kết quả làm BTVN trước lớp vào tiết sau.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

• GV nhận xét, đánh giá.
• Gợi ý:

1. MỞ BÀI
2. Giới thiệu tác giả, tác phẩm

• Nguyễn Tuân và “Người lái đò sông Đà”:

+ Tác giả lớn của văn học hiện đại Việt Nam với những thành tựu xuất sắc ở 2 giai đoạn trước và sau Cách mạng 1945

+ Mệnh danh là ông vua tuỳ bút

+ Phong cách: tài hoa, độc đáo, uyên bác

+ Tác phẩm Người lái đò sông Đà trích trong tập tuỳ bút “Sông Đà” đã thể hiện cái tôi độc đáo của Nguyễn Tuân, viết về vẻ đẹp của thiên nhiên và con người lao động Tây Bắc.

• Hoàng Phủ Ngọc Tường và “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”

+ Nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại.

+ Là nghệ sĩ tài hoa, mang đậm chất Huế, có nhiều thành tựu về thể kí

+ Nét đặc sắc trong sáng tác: sự kết hợp giữa chất trí tuệ và chất trữ tình

+ Tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bài bút kí xuất sắc viết về vẻ đẹp sông Hương với bề dày lịch sử và văn hoá Huế.

2. Giới thiệu 2 đoạn văn cần phân tíc